Η μελέτη του προϊστορικού DNA, ανέφικτη μέχρι πριν από λίγα χρόνια, έρχεται να φωτίσει το μακρινό παρελθόν μας, δημιουργώντας ένα πιο πλούσιο «αφήγημα» για τους προγόνους μας, λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ιωσήφ Λαζαρίδης, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Τμήμα Γενετικής της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Χάρβαντ στη Βοστώνη.
Μεταξύ άλλων, τονίζει ότι οι σημερινοί Έλληνες έχουν στο γονιδίωμά τους περισσότερα αρχαία «αγροτικά» γονίδια σε σχέση με τους Βορειοευρωπαίους, στους οποίους υπερισχύουν τα γονίδια των προϊστορικών κυνηγών-συλλεκτών. Υπογραμμίζει επίσης ότι αυξάνεται διεθνώς το ενδιαφέρον να γίνουν μελέτες του αρχαίου DNA των Ελλήνων.
Ο Ι.Λαζαρίδης γεννήθηκε στην Καβάλα το 1976 και αποφοίτησε το 1999 από το Τμήμα Ηλεκτρολόγων Μηχανικών και Μηχανικών Υπολογιστών του ΕΜΠ. Έκανε τόσο το μεταπτυχιακό του (2002), όσο και το διδακτορικό του (2006) στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνια-Ιρβάιν, με εξειδίκευση στην πληροφορική και στις βάσεις δεδομένων.
Στη συνέχεια, αξιοποίησε τις γνώσεις του αυτές στην ανάλυση των γενετικών δεδομένων και από το 2013 εργάζεται στο εργαστήριο του κορυφαίου παλαιογενετιστή αμερικανού καθηγητή David Reich του Χάρβαρντ, έχοντας συμβάλει καθοριστικά σε μεγάλο αριθμό επιστημονικών δημοσιεύσεων κατά την τελευταία διετία.
Ποιες είναι οι τελευταίες ανακαλύψεις από το αρχαίο DNA σχετικά με την καταγωγή των Ευρωπαίων; Τι καινούργιο έχουμε μάθει για το ποιοί ήσαν οι πρόγονοί μας; Έχει γίνει η εικόνα πιο πολύπλοκη σε σχέση με ό,τι νόμιζαν έως τώρα οι επιστήμονες;
Μέχρι πριν από τρία-τέσσερα χρόνια υπήρχαν ελάχιστα δεδομένα για το αρχαίο DNA των Ευρωπαίων, κυρίως από τη μελέτη του μιτοχονδριακού DNA και του χρωματοσώματος Υ, τα οποία όμως αφορούν μόνο ένα μικρό τμήμα της καταγωγής των ανθρώπων. Με την μελέτη γενετικών δεικτών από όλο το γονιδίωμα και με την μελέτη πολλών δειγμάτων από διάφορες περιοχές και εποχές, έχουμε πλέον αρχίσει να βλέπουμε σε αδρές γραμμές την Ευρωπαϊκή προϊστορία.
Κάποια πράγματα έχουν γίνει πιο απλά από αυτή τη μελέτη: για μεγάλο διάστημα υπήρχε συζήτηση εάν οι πρώτοι αγρότες της Ευρώπης περί το 6.000 π.Χ. ήταν μετανάστες από τη Μικρά Ασία ή απόγονοι των ντόπιων κυνηγών τροφοσυλλεκτών. Τώρα φαίνεται πως στο μεγαλύτερο μέρος της Ευρώπης οι πρώτοι αγρότες ήταν εξαιρετικά ομοιογενείς και έτσι μάλλον δεν υπήρχε αρχικά πολλή επίδραση των κυνηγών.
Στις επόμενες όμως χιλιετίες βλέπουμε μεγάλες ανακατατάξεις: υπάρχει αύξηση της συμβολής των κυνηγών στην κεντρική και δυτική Ευρώπη, αλλά μείωσή της στη Ρωσία. Μετά το 3.000 π.Χ. ποιμενικές ομάδες Γιαμνάγια από την στέππα εισδύουν στην Ευρώπη και αντικαθιστούν αρχικά τουλάχιστον τα τρία τέταρτα του πληθυσμού στη Γερμανία. Γενικά η επιρροή τους εντοπίζεται σε όλους σχεδόν τους σημερινούς ευρωπαϊκους πληθυσμούς, εκτός από ορισμένους απομονωμένους Σαρδηνίους, οι οποίοι φαίνονται να μοιάζουν με τους πρώτους αγρότες περισσότερο.
Ο πρόγονος μας Homo sapiens με ποιους έκανε σεξ; Τελικά, από γενετική άποψη, είμαστε πιο πολύ κυνηγοί-συλλέκτες, αγρότες ή νομάδες κτηνοτρόφοι;
Οι περισσότεροι Ευρωπαίοι έχουν καταγωγή από τρεις κυρίως ομάδες: τους κυνηγούς-συλλέκτες που ήσαν οι αρχικοί κάτοικοι της Ευρώπη, τους πρώτους αγρότες που ακολούθησαν, καθώς και τους ποιμενικούς πληθυσμούς από τη στέππα μετά το 3.000 π.Χ. Απλά διαφέρουν ως προς τις αναλογίες. Για παράδειγμα, οι Έλληνες έχουν μεγαλύτερη καταγωγή από τους αγρότες και οι Βοριοευρωπαίοι από τους κυνηγούς.
Η παλαιότερη ιστορία είναι και αυτή αρκετά πολύπλοκη. Για παράδειγμα, σε μια πρόσφατη μελέτη μας ενός δείγματος 40.000 ετών από τη Ρουμανία (Οάσε) φαίνεται πως επρόκειτο για ένα άτομο με πρόγονο Νεάντερταλ στο άμεσο γενεαλογικό του δέντρο (τέσσερις έως έξι γενιές πριν από την εποχή του).
Επιπλέον βλέπουμε εξαιρετικά πολύπλοκες διασυνδέσεις ανάμεσα σε γεωγραφικά απομακρυσμένους πληθυσμούς: για παράδειγμα, είναι σαφές πως οι Ινδιάνοι της Αμερικής -ακόμη και αυτοί οι οποίοι δεν έχουν καμιά πρόσφατη ευρωπαϊκή πρόσμιξη, όπως κάποιες απομονωμένες φυλές στον Αμαζόνιο- έχουν κάποια σχέση με τους Ευρωπαίους.
Αρχικά προτάθηκε πως αυτό οφειλόταν σε κάποιον υποθετικό «Αρχαίο Βορειοευρασιατικό» πληθυσμό που συνεισέφερε και στην Ευρώπη και στην Αμερική. Τώρα όμως βλέπουμε καθαρά πως οι Γιαμνάγια έφεραν εν μέρει γενετικό υλικό από αυτόν τον πληθυσμό στην υπόλοιπη Ευρώπη.
Τι σημαίνει ότι όλοι είμαστε λίγο Νεάντερταλ; Πρέπει να χαιρόμαστε ή να ανησυχούμε που έχουμε και τα δικά τους γονίδια στο DNA μας; Είναι αυτό θετικό ή αρνητικό για την υγεία μας;
Οι Νεάντερταλ ήταν το πιο συναφές ανθρώπινο είδος με τον Homo sapiens και το γεγονός πως αναμιχθήκαμε με αυτούς και διατηρούμε ένα ποσοστό 1-3% καταγωγής από τους Νεάντερταλ, σημαίνει πως δεν ήταν βλαπτική η επίδρασή τους. Υπάρχουν βέβαια ενδείξεις πως γενετικές ασυμβατότητες οδήγησαν αρχικά στην απαλοιφή κάποιων γενετικών στοιχείων που πήραμε από τους Νεάντερταλ.
Αλλά φαίνεται επίσης και το αντίθετο: πως κάποια στοιχεία που πήραμε, ήσαν ευεργετικά και βοήθησαν τους Homo sapiens να προσαρμοστούν στο πολύ διαφορετικό περιβάλλον της Ευρασίας όπου ζούσαν οι Νεάντερταλ, καθώς και ένας δεύτερος πληθυσμός αρχαϊκών ανθρώπων, οι Denisovans.
Για παράδειγμα, μια πρόσφατη μελέτη έδειξε πως οι Θιβετιανοί έχουν μια γενετική παραλλαγή που προήλθε από αρχαϊκούς ανθρώπους όπως οι Denisovans και συμβάλλει στην ικανότητά τους να ζουν σε πολύ μεγάλο υψόμετρο με χαμηλή πυκνότητα οξυγόνου.
Πηγή
