Είναι ο μαζικός τουρισμός «εισβολή» και «νέα αποικιοκρατία»;
Δεν έχει να κάνει με το αν αρέσει σε κάποιον ο Λεονάρντο ντι Κάπριο, ούτε με το εάν εκτίμησε ως θεατής σεναριακά, σκηνοθετικά και τέλος πάντων από καλλιτεχνικής άποψης την κινηματογραφική δημιουργία του Ντάνι Μπόιλ «Η παραλία», που προβλήθηκε το 2000. Ακόμα κι αν δεν του έκανε καμία εντύπωση η ταινία ως ταινία, δεν μπορεί να τον άφησαν ασυγκίνητο οι εικόνες από τον επίγειο παράδεισο της Ταϊλάνδης, όπου έγιναν τα γυρίσματα. Τα ειδυλλιακά τοπία, η παρθένα ομορφιά και η -φαινομενικά- ανέγγιχτη ατμόσφαιρα της Maya Bay στο Phi Phi Leh, κοντά στο φημισμένο και πολύ δημοφιλές νησί Πουκέ.
Αυτή η πανέμορφη παραλία, με τα βράχια-φρουρούς και το εξωτικό χρώμα, πριν από λίγες εβδομάδες αποφασίστηκε να κλείσει για τους τουρίστες. Για τέσσερις μήνες, δεν θα επιτρέπεται να φτάνουν εκεί τα γραφικά καΐκια που μετέφεραν έως και 5.000 ανθρώπους την ημέρα, την περίοδο της τουριστικής αιχμής. Στόχος είναι να προστατευτεί το φυσικό περιβάλλον, το οποίο προφανώς είναι αδύνατο να μείνει ανεπηρέαστο από τις τόσο αθρόες αφίξεις.
Δεν είναι όμως μόνο η εξωτική Maya Bay που κλείνει. Λίγο καιρό μετά την ανακοίνωση των αρχών της Ταϊλάνδης, ακολούθησε παρόμοια ανακοίνωσε και από τις Φιλιππίνες. Ο πρόεδρος της χώρας Ροντρίγκο Ντουτέρτε γνωστοποίησε πως το φημισμένο και τουριστικά πολύ δημοφιλές νησί Boracay κλείνει για λίγους μήνες, καθώς έχει μετατραπεί -όπως είπε αυτολεξεί ο Φιλιππινέζος πρόεδρος- σε πολυπληθή «καταβόθρα».
Κι αυτά δεν είναι τα μόνα μέρη που «διώχνουν» τους κάποτε πολυπόθητους τουρίστες. Το ίδιο έχει συμβεί και σε πολλές ευρωπαϊκές πόλεις, όπως τη Βενετία και το Ντουμπρόβνικ, όπου έχουν εκφραστεί παράπονα για τα πλήθη των τουριστών, αλλά και το νησί Σκάι στη Σκωτία.
Το περασμένο καλοκαίρι, σε κτίρια της Βαρκελώνης- μιας από τις πλέον δημοφιλείς στους τουρίστες πόλεις της Ευρώπης, εμφανίστηκε το σύνθημα «tourists go home», δηλαδή «τουρίστες γυρίστε σπίτι σας». Κοντά στο Καμπ Νου, διαδηλωτές με καλυμμένα τα πρόσωπά τους επιτέθηκαν σε τουριστικό λεωφορείο γράφοντας συνθήματα όπως «ο τουρισμός σκοτώνει τις γειτονιές».
Ακριβώς την εποχή που οι τουρίστες έφταναν κατά χιλιάδες, για να απολαύσουν την ισπανική φιλοξενία και την αδιαμφισβήτητη γοητεία της χώρας, διοργανώνονταν «αντιτουριστικές» διαδηλώσεις, στις οποίες καταγγελλόταν το σύγχρονο μοντέλο του μαζικού τουρισμού, το οποίο οδηγούσε στη φτωχοποίηση πλήθος ντόπιων. Στο Σαν Σεμπαστιάν οργανώθηκε αντιτουριστική πορεία στις 17 Αυγούστου, στη διάρκεια του μεγάλου φεστιβάλ της Semana Grande. Οι τοπικές αρχές, στη χώρα των Βάσκων, επέμειναν πως επρόκειτο για μεμονωμένες διαδηλώσεις και πως οι τουρίστες είναι ευπρόσδεκτοι. Σίγουρα είναι πάντως πάρα πολλοί. Σύμφωνα με την εφημερίδα Independent, η Βαρκελώνη είναι η 20η χώρα στον κόσμο σε αριθμό επισκεπτών, με τον αριθμό των τουριστών να σπάει κάθε χρόνο το ρεκόρ της προηγούμενης. Από τα 27 εκατομμύρια τουρίστες του 2012 σκαρφάλωσε στα 34 εκατομμύρια του 2016- αύξηση περίπου 25% μέσα σε μία τετραετία.
Όπως γράφει στην εφημερίδα η Almudena López Díaz, Ισπανίδα και κάτοικος Βαρκελώνης πάνω από έξι χρόνια, οι πτήσεις χαμηλού κόστους και η άνθιση που γνωρίζουν πλατφόρμες βραχυπρόθεσμης ενοικίασης σπιτιών συμβάλλουν στη διαρκή αύξηση του αριθμού των τουριστών. Πιάνοντας τον σφυγμό της αγοράς, οι επενδυτές αγοράζουν ολόκληρα κτίρια -σε κάποια από αυτά ζούσαν οι ίδιες οικογένειες εδώ και δεκαετίες- για να τα αξιοποιήσουν στην τουριστική βιομηχανία. Πολλοί ιδιοκτήτες οσμίζονται την ευκαιρία και κερδίζουν έως και τετραπλάσια χρήματα σε σχέση με όσα θα κέρδιζαν εάν νοίκιαζαν τα ακίνητά τους μακροχρόνια σε ντόπιους. Το 40% των τουριστικών διαμερισμάτων της πόλης είναι παράνομα, με αποτέλεσμα να δημιουργείται έλλειψη διαθεσιμότητας και συνεπώς άνοδος των ενοικίων. Από το 2016, έχουν αυξηθεί κατά 16,5%.
Φανταστείτε να είστε μόνιμος κάτοικος Βαρκελώνης και η ζωή να ακριβαίνει διαρκώς, γράφει η Diaz. Την Παρασκευή το πρωί, όπως κάνετε εδώ και χρόνια, κατεβαίνετε να ψωνίσετε στη διάσημη αγορά της γειτονιάς, La Boqueria. Αλλά έχει τόσους τουρίστες που δυσκολεύεστε ακόμα και να τη διασχίσετε. Έχετε τουλάχιστον έναν γείτονα που αναγκάζεται να εγκαταλείψει το σπίτι του γιατί το κτίριο στο οποίο μένει πουλήθηκε ολόκληρο, προκειμένου να κατασκευαστούν πολυτελή διαμερίσματα για πλούσιους ξένους. Ο Ισπανός γείτονας όμως δεν μπορεί να ανταπεξέλθει στις υψηλότερες τιμές ενοικίων, με τις οποίες έρχεται για πρώτη φορά αντιμέτωπος. Την επόμενη μέρα αποφασίζετε να φάτε στο μαγαζάκι της γωνίας, που σερβίρει τα γνωστά κι αγαπημένα tapas. Αλλά έχει απ’ έξω ουρά και φεύγετε. Το απόγευμα πάτε με τους φίλους σας στο στέκι σας, την αγαπημένη σας παμπ.
Μια μέρα, η παμπ δεν υπάρχει πια, έχει γίνει τουριστικό εστιατόριο. Επιστρέφοντας σπίτι, συναντάτε μια παρέα νεαρών ξένων τουριστών, συνειδητοποιείτε πως είναι οι ίδιοι που μένουν στο διαμέρισμα πάνω από το δικό σας- το οποίο έχει ενοικιαστεί παράνομα- και, απολαμβάνοντας τις διακοπές τους, έχουν ξεσηκώσει τις μέρες και τις νύχτες σας με τη φασαρία τους. Ένα από τα παιδιά γυρίζει προς τον τοίχο της πολυκατοικίας και ουρεί. Δεν κάνετε καν τον κόπο να τον επιπλήξετε, το επιχειρήσατε ξανά και απλώς έβαλαν τα γέλια μαζί σας. Τι κάνετε; Ψάχνετε να βρείτε σπίτι σε μία περιοχή λιγότερο τουριστική και με λιγότερο κόσμο. Κι έπειτα από μήνες αναζητήσεων, συνειδητοποιείτε πως δεν μπορείτε να βρείτε γιατί ό,τι βρίσκετε είναι είτε πολύ μακριά από τη δουλειά σας, είτε πολύ μικρό για την τιμή του είτε πολύ ακριβό. Νιώθετε τόσο ξένοι στην ίδια σας την πόλη που εξοργίζεστε, σημειώνει.
Σύμφωνα με έρευνα της ισπανικής κυβέρνησης, οι ντόπιοι θεωρούν τον τουρισμό το μεγαλύτερο πρόβλημά τους, μεγαλύτερο ακόμα κι από την ανεργία ή τις συνθήκες εργασίας. Πάνω από τον μισό πληθυσμό θεωρεί πως η πόλη έχει εξαντλήσει τα περιθώρια των δυνατοτήτων της. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν ανέλαβε τη δημαρχία της πόλης η πρώτη γυναίκα δήμαρχος στην ιστορία της, η Ada Colau, δεν μάσησε τα λόγια της. «Δεν θέλουμε η πόλη μας να γίνει ένα φτηνό μαγαζί με σουβενίρ» είχε πει, παγώνοντας έκτοτε την έκδοση αδειών για ανέγερση νέων ξενοδοχείων και τουριστικών διαμερισμάτων και εξετάζοντας ενδελεχώς τη λειτουργία βραχυπρόθεσμων ενοικιάσεων σπιτιών, επιβάλλοντας και πρόστιμα.
Στις παρακάτω περιπτώσεις, βέβαια, το πρόβλημα δεν είναι ίδιο καθώς δεν πρόκειται για αστικά κέντρα και σύγχρονες πόλεις. Είναι περισσότερο περιβαλλοντικά «διαμάντια» ή τοποθεσίες εξαιρετικού φυσικού κάλλους, που «μοιράζονται» τρόπον τινά την οργή της Βαρκελώνης: Προσελκύουν μεν τους τουρίστες αλλά έχουν ταυτόχρονα την ανάγκη να προστατευτούν από τα στίφη τους.
1. Ταϊλάνδη, Maya Bay
Τον Μάρτιο, οι αρχές της Ταϊλάνδης ανακοίνωσαν το κλείσιμο της φημισμένης παραλίας Maya Bay, για να της επιτρέψουν μια «σύντομη ανάπαυση». Τα διάφανα κρυστάλλινα νερά της, η λευκή άμμος, οι επιβλητικοί κι αγέρωχοι βράχοι της δέχονταν καθημερινά από 4.000 έως 5.000 τουρίστες. Οι ειδικοί λένε πως το 77% των κοραλιών της πανέμορφης παραλίας αντιμετωπίζει σοβαρό κίνδυνο, κυρίως από τις ζημιές που προκαλούν οι άγκυρες των τουριστικών σκαφών. Προφανώς το τετράμηνο «λουκέτο», από τον Ιούνιο έως τον Σεπτέμβριο, δεν μπορεί να αντιστρέψει αυτή την καταστροφή. Σύμφωνα ωστόσο με τον θαλάσσιο βιολόγο Thon Thamrongnawasawat από την Μπανγκόκ, δεν είναι αργά για να αναληφθεί δράση. «Κλείσαμε το ένα νησί, το Koh Yoong, πριν τρία χρόνια, και τα κοράλλια εκεί αναπτύσσονται πολύ καλά. Θα εφαρμόσουμε την ίδια πρακτική στη Maya Bay και θα επιχειρήσουμε και να μεταφέρουμε εκεί μερικά κοράλλια». Σύμφωνα με το BBC, η Ταϊλάνδη είχε κλείσει για τους τουρίστες δεκάδες καταδυτικούς προορισμούς στη χώρα το 2011. Από τα μέσα του 2016 στον κατάλογο των «αποκλεισμένων» προορισμών έχουν προστεθεί κι άλλοι.
Το νόμισμα έχει βέβαια κι άλλη μία όψη, καθώς ο τουρισμός είναι θεμελιώδης για την οικονομική ανάπτυξη της Ταϊλάνδης, και σε οποιοδήποτε πλήγμα στην τουριστική βιομηχανία συνυπολογίζονται και οι επιπτώσεις στην οικονομία της χώρας.
«Αν βρίσκεσαι σε μία χώρα όπου το 22% του ΑΕΠ οφείλεται στον τουρισμό, καταλαβαίνεις πόσο δύσκολη ήταν αυτή η κίνηση. Πολλοί πίστευαν πως είναι αδύνατη» σχολιάζει ο Thamrongnawasawat.
Όταν η Maya Beach ξανανοίξει, θα έχει ημερήσιο όριο τους; 2.000 τουρίστες και στα σκάφη δεν θα επιτρέπεται να περνούν από τον ρηχό ύφαλο. Προγραμματίζεται δεν να ξανακλείσει για τέσσερις μήνες και τον επόμενο χρόνο.
2. Ιταλία, Cinque Terre
Οι τουρίστες δεν χορταίνουν τα πέντε πολύχρωμα χωριουδάκια της Ιταλίας πάνω στα βράχια, τα γνωστά Cinque Terre. Η περιοχή, που έχει περίπου 5.000 κατοίκους, κηρύχθηκε εθνικό πάρκο το 1999 και οι τουρίστες έφτασαν τα δύο εκατομμύρια τον χρόνο. Άνθρωποι από όλο τον κόσμο καταφτάνουν εδώ για να απολαύσουν τα συναρπαστικά μονοπάτια που ενώνουν τα χωριά και τους εκπληκτικούς αμπελώνες. Με τα χρόνια όμως, τα μονοπάτια υπέκυψαν στη φθορά της διάβρωσης και της υπερβολικής χρήσης. Ο δρόμος ανάμεσα στο Riomaggiore και τη Manarola έχει κλείσει από τον Σεπτέμβριο του 2012 και έκτοτε έγινε πολλή συζήτηση για την επιβολή ορίου στον αριθμό των επισκεπτών.
Οι αρχές του εθνικού πάρκου δοκιμάζουν πιλοτικά τη χρήση μιας εφαρμογής που μπορούν οι τουρίστες να κατεβάσουν για να δουν τον αριθμό των τουριστών στα μονοπάτια σε πραγματικό χρόνο. Όταν ένα μονοπάτι σηματοδοτείται με κόκκινο, σημαίνει πως έχει πολύ κόσμο, δείχνοντας στους τουρίστες που είναι το μεγαλύτερο πλήθος.
3. Περού, Μάτσου Πίτσου
Είναι ο προορισμός-όνειρο για πάρα πολλούς ταξιδιώτες, που υποκύπτουν στην ακαταμάχητη γοητεία της Λατινικής Αμερικής. Ακολουθώντας το μονοπάτι των Ίνκας, οι επισκέπτες περνούν μέσα από τα εκθαμβωτικά τοπία των Άνδεων και τα κρυμμένα στα σύννεφα δάση για να φτάσουν στο συναρπαστικό Μάτσου Πίτσου.
Όμως κι εδώ, οι πάρα πολλοί τουρίστες και πάρα πολλές ανεπίσημες ταξιδιωτικές επιχειρήσεις είχαν ως αποτέλεσμα καταστροφές, συσσώρευση σκουπιδιών και ανεξέλεγκτο κάμπινγκ.
Το 2005, η κυβέρνηση του Περού έβαλε όριο στον αριθμό των ανθρώπων που μπορούν να κάνουν πεζοπορία στο μονοπάτι ανά σεζόν. Επίσης, κάθε Φεβρουάριο το Μάτσου Πίτσου κλείνει για καθάρισμα και συντήρηση.
Οι τουρίστες έχουν προσαρμοστεί στο να προγραμματίζουν εγκαίρως την επίσκεψή τους ενώ οι τουριστικές επιχειρήσεις αναγκάζονται να συμμορφωθούν με τους κανονισμούς για να μην ανακληθεί η άδειά τους.
Ωστόσο οι επισκέπτες είναι και πάλι πάρα πολλοί. Πέρσι, οι αρχές εφάρμοσαν ένα νέο σύστημα, με το οποίο οι ενδιαφερόμενοι έκλειναν εισιτήριο είτε για το πρωί είτε για το απόγευμα, προσπαθώντας να ελέγξουν τις αφίξεις. Εκτιμάται ωστόσο πως οι επισκέπτες είναι πάνω από 2.500 την ημέρα- αριθμός προτεινόμενος από την Unesco.
4. Νότια Κορέα, νησί Jeju
Μάλλον δεν θα μας περνούσε καν από το μυαλό, αλλά πέρσι η πτήση με τις περισσότερες κρατήσεις σε όλο τον κόσμο ήταν πέρσι αυτή ανάμεσα στην πρωτεύουσα της Νότιας Κορέας Σεούλ και το νησί Jeju, τουριστικό προορισμό σε απόσταση περίπου 90 χιλιομέτρων από την ηπειρωτική χώρα. Ηφαιστειακά τοπία, γραφικοί καταρράκτες κι ένα θεματικό πάρκο που αγαπούν πολύ οι νεόνυμφοι αποτελούν μαγνήτη για την περιοχή.
Το 2017 έγιναν σχεδόν 65.000 πτήσεις ανάμεσα στα αεροδρόμια της Σεούλ και του νησιού- ήτοι περίπου 180 ανά ημέρα! Ετησίως επισκέπτονται το Jeju σχεδόν 15 εκατομμύρια τουρίστες, αριθμός τεράστιος για την έκταση που δεν ξεπερνά τα 2.000 τετραγωνικά χιλιόμετρα.
«Η κάποτε παρθένα φύση του έχει υποστεί σημαντική βλάβη από τότε που έγινε δημοφιλές το νησί για τους τουρίστες. Υπάρχουν περισσότερα σκουπίδια και μποτιλιαρίσματα» δήλωσε ο Kang Won-bo, εκ μέρους τοπικής οργάνωσης. Παράλληλα, το νησί επισκέπτονται και πολλοί ταξιδιώτες κρουαζιέρας, οι οποίοι περνούν εκεί λίγες ώρες και δεν συμβάλλουν πολύ στην τοπική οικονομία.
Όσο για το περιβαλλοντικό αποτύπωμα όλων αυτών, δεν φαίνεται να απασχολεί άμεσα την κυβέρνηση της χώρας, η οποία προσανατολίζεται στη δημιουργία ακόμα ενός αεροδρομίου στα βόρεια του νησιού. Σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, αυτό μπορεί να τριπλασιάσει τον ετήσιο αριθμό τουριστών έως το 2035.
5. Κολομβία, Caño Cristales
Το τοπίο είναι σουρεαλιστικό στην προικισμένη από τη φύση γωνιά αυτή της Κολομβίας. Ένας ποταμός μοιάζει να παίρνει όλα τα χρώματα, δημιουργώντας μία πανδαισία για τα μάτια. Χάρη στα υδρόβια φυτά και τα «κόλπα» του ήλιου, ο ποταμός βάφεται κόκκινος, ροζ, ανοιχτός πράσινος και κίτρινος. Οι ντόπιοι τον αποκαλούν υγρό ουράνιο τόξο.
Εδώ ήταν κάποτε περιοχή των ανταρτών της Farc, κάτι που σημαίνει πως ο τουρισμός, ντόπιος και ξένος, ήταν μάλλον ανύπαρκτος.
Τα τελευταία χρόνια όμως, και ειδικά μετά την ειρηνευτική συμφωνία του 2016, οι επισκέπτες έχουν αρχίσει να συρρέουν στις κρυμμένες ομορφιές της χώρας για να δουν τα πολυφωτογραφημένα θαύματά της. Βάση τους είναι συνήθως η μικροσκοπική πόλη Μακαρένα.
Οι επισκέπτες του Caño Cristales είναι μακράν λιγότεροι από τον αριθμό των τουριστών των άλλων περιοχών που αναφέρθηκαν παραπάνω- περίπου 16.000 το 2016. Καλείται όμως να διαχειριστεί τον άνευ προηγουμένου για τα δεδομένα του αριθμό των αφίξεων κρατώντας την εύθραυστη ισορροπία στο εξαιρετικά ευαίσθητο οικοσύστημά του.
Εκφράζονται φόβοι πως η αύξηση των τουριστών μπορεί να διογκώσει τη ρύπανση και να βλάψει την ντελικάτη χλωρίδα της περιοχής. Αντίθετα με πολλούς άλλους τουριστικούς προορισμούς, εδώ τα πράγματα ξεκίνησαν με τον σωστό τρόπο: την επιβολή κανόνων. Απαγορεύονται τα πλαστικά μπουκάλια, τα αντιηλιακά και τα αντικουνουπικά μέσα στο νερό, το κολύμπι δεν επιτρέπεται σε ορισμένα σημεία, απαγορεύονται τα τσιγάρα και δεν επιτρέπεται να ταΐζει κανείς τα ψάρια. Οι επισκέπτες ενημερώνονται για αυτούς τους κανόνες αμά τη αφίξει τους.
Σύμφωνα με τον πρόεδρο του τουριστικού οργανισμού του Caño Cristales, ο τουρισμός είναι στην περιοχή τοπική υπόθεση, με εκατοντάδες οικογένειες να αναλαμβάνουν την ξενάγηση και τη φιλοξενία των επισκεπτών. Τώρα περνούν και από εκπαίδευση ενώ διδάσκονται και ξένες γλώσσες.
Οι περιβαλλοντικές ανησυχίες ωστόσο, σχετικά με πιθανή αύξηση των πτήσεων στην περιοχή αλλά και των αυτοκινήτων που μεταφέρουν τους επισκέπτες από τη Μακαρένα στο ποτάμι, παραμένουν. Τον Δεκέμβριο η πρόσβαση στον ποταμό απαγορεύτηκε. «Η ανθρώπινη παρουσία μπορεί να βλάψει την αναπαραγωγική διαδικασία των φυτών, γι’ αυτό επιβάλαμε την απαγόρευση» εξήγησε εκπρόσωπος του προγράμματος οικοτουρισμού, που υλοποιείται στην περιοχή.
