Η χειρότερη περίπτωση ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα της Ευρώπης διαδραματίστηκε το 1952 και το «γιατί» ήρθε 64 χρόνια μετά
Το πρωινό της 5ης Δεκεμβρίου του 1952, ένα πέπλο ομίχλης κάλυψε το Λονδίνο. Μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν απλά μια ακόμη συνηθισμένη ημέρα όπου η ομίχλη είχε κάνει την εμφάνιση της. Η ασυνήθιστα ψυχρή νύχτα όμως έκανε χιλιάδες Λονδρέζους να ανάψουν τις σόμπες καίγοντας κάρβουνο. Κατά την διάρκεια της επόμενης ημέρας η ατμόσφαιρα άρχισε να αλλάζει, ο ουρανός σκοτείνιασε και η ομίχλη μετατράπηκε σε ένα κίτρινο σύννεφο αιθαλομίχλης.
Το φαινόμενο της «Great Smog», όπως είναι γνωστή, κράτησε πέντε ολόκληρες ημέρες, με τους κατοίκους της βρετανικής πρωτεύουσας να αναζητούν λίγο καθαρό αέρα. Τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς σταμάτησαν να λειτουργούν, οι πολίτες δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν, 12.000 άνθρωποι έχασαν την ζωή τους και άλλοι 150.000 μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο. Η «Great Smog», έχει καταγραφεί σαν την χειρότερη περίπτωση ρύπανσης του ατμοσφαιρικού αέρα στην ιστορίας της Ευρώπης.
Η εφιαλτική μέρα που ξεκίνησε το φαινόμενο
Ο εφιάλτης ξεκίνησε, όταν ο καπνός από τα τζάκια και τις σόμπες άρχισε να καλύπτει τον ουρανό του Λονδίνου. Για πέντε ολόκληρες ημέρες, μέχρι τις 9 Δεκεμβρίου, η ορατότητα ήταν αδύνατη ακόμη και για τους πεζούς. Όποιοι χρειάστηκε να βγουν από το σπίτι τους, κρατούσαν φανάρια ακόμη και τη μέρα για να βλέπουν και να περνούν τα φανάρια. Δεν ήταν η πρώτη φορά που η πρωτεύουσα της Μεγάλης Βρετανίας είχε πνιγεί από την αιθαλομίχλη, αυτή τη φορά όμως η ατμόσφαιρα ήταν κυριολεκτικά αποπνικτική.
Την περίοδο εκείνη το τσουχτερό κρύο και οι έντονες χιονοπτώσεις έκαναν τους Λονδρέζους να καίνε μεγάλες ποσότητες κάρβουνου και λιγότερο ξύλου στα τζάκια και στις σόμπες τους. Αυτό είχε σαν αποτέλεσμα να διοχετευθούν στην ατμόσφαιρα τεράστιες ποσότητες καπνού, οι οποίες δεν μπορούσαν να διασκορπιστούν.
Το πρόβλημα υπό κανονικές συνθήκες δεν ήταν τόσο μεγάλο, καθώς ο καπνός θα διασκορπιζόταν στην ατμόσφαιρα. Οι Λονδρέζοι στάθηκαν όμως άτυχοι καθώς τις συγκεκριμένες ημέρες σχηματίσθηκε στην ατμόσφαιρα ένας αντικυκλώνας. Στην περίπτωση αυτή ο αντικυκλώνας έσπρωχνε τον αέρα προς τα κάτω με αποτέλεσμα να αυξάνεται κατά πολύ η θερμοκρασία του.
Με τον τρόπο αυτό δημιουργήθηκε το φαινόμενο της «θερμοκρασιακής αναστροφής», όπου ο αέρας κοντά στο έδαφος ήταν ζεστότερος από εκείνον στα ψηλότερα στρώματα της ατμοσφαίρας.
Ουσιαστικά δημιουργήθηκε ένα είδος φυσικού θερμοκηπίου κατά το οποίο ο ζεστός καπνός που έβγαινε από τις καμινάδες να παγιδεύεται και τελικά να δημιουργείται μια θανάσιμη τοξική παγίδα. Την κατάσταση επιβάρυνε ακόμη περισσότερο η αυξημένη εκπομπή διαφόρων επιβλαβών ρύπων που δημιουργούσε την απόλυτη άπνοια.
Πέθαναν 12.000 άνθρωποι και 150.000 μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο
Το θανατηφόρο νέφος αιθαλομίχλης κράτησε από τις 5 έως τις 9 Δεκεμβρίου. Μέσα στις τέσσερις αυτές ημέρες χιλιάδες άνθρωποι έχασαν την ζωή τους με τον αριθμός να αγγίζει τους 12.000. Πολλοί περισσότεροι ήταν εκείνοι που μεταφέρθηκαν στο νοσοκομείο με σοβαρά αναπνευστικά προβλήματα αλλά τελικά κατάφεραν να επιβιώσουν. Στους 150.000 οι καταγεγραμμένοι ασθενείς. Την ζωή τους έχασαν και δεκάδες ζώα που δεν μπορούσαν να αναπνεύσουν λόγω της αποπνικτικής ατμόσφαιρας.
Οι λοιμώξεις του αναπνευστικού συστήματος και η έλλειψη οξυγόνου ήταν η κύρια αιτία των περισσοτέρων θανάτων. Οι κυριότερες λοιμώξεις που προκλήθηκαν ήταν η βρογχοπνευμονία και η οξεία πυώδης βρογχίτιδα. Τα περισσότερα θύματα της ατμοσφαιρικής ρύπανσης ήταν παιδιά, ηλικιωμένοι και άτομα που ανήκαν σε ευπαθείς ομάδες. Η μόλυνση φυσικά προκάλεσε σε μεγάλο μέρος του πληθυσμού ερεθισμούς στα μάτια, δυσφορία και λιποθυμικές τάσεις.
Η λήψη μέτρων από την κυβέρνηση της Βρετανίας
Η βρετανική κυβέρνηση θορυβούμενη από τον θάνατο χιλιάδων ανθρώπων προχώρησε άμεσα στη λήψη μέτρων, αποφασίζοντας την απαγόρευση λειτουργίας τζακιών μέσα στην πόλη. Λίγο αργότερα ψηφίστηκε και ο ομοσπονδιακός νόμος «Clean Air Act» ο οποίος προέβλεπε τη χρήση άκαπνων καυσίμων στα σπίτια και τη μετεγκατάσταση των σταθμών ενέργειας ακόμη πιο έξω από τα αστικά κέντρα.
Τι έκανε την ομίχλη τόσο όξινη και θανατηφόρο;
Οι αιτίες που προκάλεσαν την όξινη ομίχλη παρέμειναν άγνωστες για πάρα πολλά χρόνια. Μόλις τον Δεκέμβριο του 2016, δηλαδή 64 χρόνια μετά, κατάφεραν οι επιστήμονες να δώσουν εξήγηση στο φαινόμενο που κόστισε την ζωή χιλιάδων ανθρώπων.
Η μελέτη ανήκει στο πανεπιστήμιο A&M του Τέξας. Ο ερευνητής Δρ. Ρένγι Ζανγκ και η ομάδα του μέσω των ατμοσφαιρικών μετρήσεων που έγιναν σε ομίχλη στην Κίνα καθώς και μέσω εργαστηριακών πειραμάτων κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι το διοξείδιο του αζώτου μετατρέπει το διοξείδιο του θείου σε θανατηφόρο θειικό οξύ.
Τα θειικά άλατα ήταν αυτά που έκαναν την ομίχλη πυκνή, δύσοσμη και τοξική. Γενικά, η ομίχλη του Λονδίνου οφείλεται στο διοξείδιο του θείου που απελευθερώνεται από την καύση κακής ποιότητας μαλακών πηγών άνθρακα στα τζάκια αλλά καις τις βιομηχανίες της περιοχής. Το διοξείδιο του αζώτου, ένα άλλο παραπροϊόν της καύσης άνθρακα που όμως και αυτό βρίσκεται φυσιολογικά στην ομίχλη και διευκόλυνε τη μετατροπή του διοξειδίου του θείου σε θειικό οξύ. Ο λόγος που έγινε αυτό δεν έχει ακόμη διευκρινιστεί πλήρως.
«Οι άνθρωποι γνωρίζουν ότι το θειικό συμβάλλει κατά ένα πολύ μεγάλο ποσοστό στη δημιουργία της ομίχλης, τα σωματίδια του θειικού οξέος που σχηματίζονται από το διοξείδιο του θείου, το οποίο απελευθερώνεται από την καύση του άνθρακα για οικιακή χρήση καθώς και από σταθμούς παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας», εξήγησε ο Δρ. Ζανγκ. «Αλλά το πώς το διοξείδιο του θείου μετατράπηκε σε θειικό οξύ αυτό παραμένει ασαφές».
«Τα αποτελέσματα έδειξαν ότι αυτή η διαδικασία επιταχύνθηκε μέσω του διοξειδίου του αζώτου, μία άλλη χημική ένωση που παράγεται κατά την καύση του άνθρακα και παρατηρήθηκε σε μία κανονικής μορφής ομίχλη. Ένα άλλο βασικό στοιχείο κατά τη μετατροπή του διοξειδίου του θείου σε θειικό οξύ αποτελούν τα όξινα σωματίδια που αναστέλλονται κατά τη διάρκεια αυτής της διαδικασίας. Η φυσική ομίχλη που σχηματίστηκε τότε περιείχε μεγάλα σωματίδια και το οξύ που παράχθηκε ήταν αρκετά αραιό. Η εξάτμιση αυτών των σωματιδίων ομίχλης απελευθέρωσε στη συνέχεια όξινα σωματίδια που κάλυψαν ολόκληρο το Λονδίνο», τόνισε χαρακτηριστικά ο ερευνητής του πανεπιστημίου του Τέξας.
«Ανάλογα πράγματα συμβαίνουν και στις πιο μολυσμένες πόλεις της Κίνας σήμερα. Ο λόγος που μέχρι σήμερα δεν έχει σημειωθεί στην Κίνα ένα αντίστοιχο περιστατικό σαν αυτό του Λονδίνου οφείλεται καθαρά στην τύχη όσον αφορά στις χημικές ενώσεις που λαμβάνουν χώρα. Ενώ λοιπόν στο Λονδίνο η ομίχλη ήταν πολύ όξινη στην Κίνα ουσιαστικά η σύσταση της ομίχλης είναι ουδέτερη» υπογράμμισε ο Δρ. Ζανγκ.
