Σύμφωνα με σερβικό ΜΜΕ, υπήρχε άκρως απόρρητο σχέδιο από το 1980 στην Γιουγκοσλαβία και η χώρα ήταν στο δρόμο του για την κατασκευή μιας ατομικής βόμβας.
Η κατοχή ενός τέτοιου όπλου θα άλλαζε δραματικά τα δεδομένα τόσο στα Βαλκάνια όσο και στην Ευρώπη με την αφαίρεση της πρωτοκαθεδρίας της Γερμανίας, από τα ηνία της Ευρώπης.
Η ενωμένη Γιουγκοσλαβία αποτελούσε, οικονομικά, στρατιωτικά και πολιτικά μία υπολογίσιμη δύναμη, η οποία διέθετε μια ακμάζουσα βιομηχανία και ήταν σε μεγάλη άνοδο.
Την άνοδο αυτή διέκοψε το σχέδιο της Δύσης, το οποίο είχε σκοπό την διάλυση της χώρας και της δημιουργίας μικρών ανίσχυρων κρατιδίων.
Η πληροφορία για την κατασκευή ατομικής βόμβας από την πάλαι ποτέ Γιουγκοσλαβία , έφερε στο φώς της δημοσιότητας ο Σέρβος πολιτικός και ακαδημαϊκός Μπόζινταρ Μάτιτς.
Ο Μπόζινταρ Μάτιτς ήταν ο υπουργός Επιστημών, πρόεδρος της Ομοσπονδιακής Επιτροπής για την Επιστήμη και την Τεχνολογία στην Κυβέρνηση Μπράνκο Μίκουλιτς επι ενωμένης Γιουγκοσλαβίας και γνωρίζει τα πράγματα εκ των έσω.
Σύμφωνα με τον ίδιο, το πρώτο «Γιουγκοσλαβικό» πυρηνικό πρόγραμμα ξεκίνησε αμέσως μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, στην ουσία όμως δυναμικά η χώρα ασχολήθηκε με το θέμα αυτό την δεκαετία του 1980, κάτι που γνώριζαν πάρα πολύ λίγα μόνο λίγα άτομα.
Σύμφωνα με την σερβική εφημερίδα Jutarnji List, αυτό το δεύτερο Γιουγκοσλαβικό πυρηνικό πρόγραμμα, φέρεται να είχε την κωδική ονομασία «Sutjeska», ενώ σημαντικότατο ρόλο κατείχαν ειδικά εργαστήρια έξω από το Σεράγεβο της εταιρίας Energoinvest .
Η σταδιοδρομία του Μπόζινταρ Μάτιτς ήταν άρρηκτα συνδεδεμένη με το πρόγραμμα αυτό που φυλάσσονταν ως επτασφράγιστο μυστικό κατά την περίοδο 1989-1993.
«Όταν ξεκίνησε το πυρηνικό πρόγραμμα της εταιρείας Energoinvest, γνώριζα τα πάντα για αυτό . Αρχικά το έμαθα με ένα περίεργο τρόπο το 1985 όταν μετά από τέσσερα χρόνια που ήμουν πρύτανης του Πανεπιστημίου του Σεράγεβο, με ρώτησαν τότε ως αντιπρόεδρο για την έρευνα και την ανάπτυξη.
Η Energoinvest είχε 11 ερευνητικά κέντρα, έξι εκ των οποίων ήταν ινστιτούτα υψηλοτάτου επιπέδου . Παρά το γεγονός ότι ήμουν διευθυντής ενός από αυτά τα ιδρύματα και συνεργάστηκα με τα υπόλοιπα, αποφάσισα να επισκεφθώ όλα τα ιδρύματα, προκειμένου να εξοικειωθώ με το αντικείμενο τους» , δήλωσε ο Matić.
«Σε ένα κτίριο που ήταν το Ινστιτούτο Θερμικής και Πυρηνικής Μηχανικής, μου ζήτησαν να αποχωρήσω . Σύμφωνα με την σύμβαση, το πρόγραμμα που είχαν σε εφαρμογή δεν μπορούσε να κοινοποιηθεί στον οποιονδήποτε άλλον εκτός από αυτούς που έχουν άδεια για αυτό» , δήλωσε ο Μάτιτς.
Ωστόσο, ως Ομοσπονδιακός Υπουργός Επιστημών , ο Μάτιτς έμαθε τελικά το Γιουγκοσλαβικό πυρηνικό πρόγραμμα, αλλά, όπως λέει, από το «δεύτερο χέρι».
Η Γιουγκοσλαβία την δεκαετία του 1980 ανέπτυξε δύο παράλληλα προγράμματα. Το ένα πρόγραμμα αφορούσε την κατασκευή πυρηνικών όπλων, ενώ ένα άλλο πρόγραμμα στρεφόταν κατά της μη στρατιωτικής χρήσης της πυρηνικής ενέργειας. Σε όλο αυτό το σχέδιο σημαντικό ρόλο διαδραμάτιζε η κρατική εταιρεία Energoinvest.
Στο Ζάγκρεμπ ένα ινστιτούτο ασχολούνταν ειδικά στην ανάπτυξη των συστατικών βόμβας νετρονίου. Μια ομάδα που αποτελείτο από μια ντουζίνα φυσικούς , ηλεκτρολόγους μηχανικούς και τεχνικούς από το Ινστιτούτο «Ρούντιερ Μπόσκοβιτς» (IRB) συμμετείχε άμεσα στο πρόγραμμα. Μόνο δύο από αυτούς γνώριζαν τον πραγματικό σκοπό του έργου στο οποίο εργάζονταν.
Τον Ιανουάριο του 1988 το γερμανικό περιοδικό «Der Spiegel» ανέφερε ότι το ινστιτούτο «Ρούντιερ Μπόσκοβιτς» έχοντας την οικονομική υποστήριξη της κρατικής εταιρείας από το Σεράγεβο με το όνομα Energoinvest, είχε αναλάβει την επεξεργασία των πυρηνικών αποβλήτων.
Παρά το γεγονός ότι σε αυτό το άρθρο λανθασμένα αναφέρονταν στην ύπαρξη ενός μυστικού σχεδίου σχετικού με πυρηνικά στο Ζάγκρεμπ, αναφέρθηκε με ακρίβεια στον σημαντικό ρόλο της εταιρείας Energoinvest.
« Η Energoinvest ήταν μια τέλεια μάσκα. Σε περίπτωση που κάτι διαχέονταν στο κοινό, θα μπορούσε πάντα να βρεθεί μια δικαιολογία ότι πρόκειται για έρευνα για μη στρατιωτική χρήση της πυρηνικής ενέργειας », εξήγησε ο Μάτιτς.
Ο Μάτιτς στην συνέχεια μίλησε για την σημαντική συνεδρίαση της ομοσπονδιακής κυβέρνησης της Γιουγκοσλαβίας το 1988.
«Τώρα αρχίζει το πιο παράξενο της ιστορίας . Μια μέρα με κάλεσε ο Μπράνκο Μίκουλιτς και μου λέει, «Ω, σε παρακαλώ, να έρθεις σε μια σημαντική συνάντηση,γιατί θέλουν θα καταργήσουν το πυρηνικό της πρόγραμμα. Ξέρεις κάτι γι “αυτό . Πρέπει να πάμε για οικονομική μεταρρύθμιση, το πυρηνικό πρόγραμμα είναι μια φαντασίωση για κάποια άλλη στιγμή. », θυμάται ο Μάτιτς, προσθέτοντας ότι συμμετείχε και ο ίδιος στην περίφημη συνάντηση.
Όταν έφτασε εκεί έμεινε έκπληκτος από την «πολιτισμένη προσέγγιση» των συμμετεχόντων , όταν έμαθε ότι η Γιουγκοσλαβία εγκαταλείπει την κατασκευή πυρηνικών όπλων για αργότερα , αφήνοντας στην άκρη προσωρινά το μυστικό πυρηνικό πρόγραμμα, εξεπλάγη .
«Η απόσυρση του πυρηνικού προγράμματος είχε θετική επίδραση σχετικά με την εφαρμογή της στρατηγικής της τεχνολογικής ανάπτυξης της Γιουγκοσλαβίας. Περίπου 1,5 τοις εκατό του ΑΕΠ της τότε Γιουγκοσλαβίας «κατευθύνθηκε» στην έρευνα και την ανάπτυξη Αυτό ήταν όνειρο ακόμη και για μια σειρά από ευρωπαϊκές χώρες », δήλωσε ο Μάτιτς.
Πολλοί πιστεύουν ότι το Γιουγκοσλαβικό πυρηνικό πρόγραμμα ήταν μόνο μια μπλόφα και ότι η Γιουγκοσλαβία δεν θα μπορούσε να κατασκευάσει μια πυρηνική βόμβα . Ο Matić λέει για αυτό:
«Πόσο εύκολα μπορείτε απλά να εξαπατηθείτε ! Αυτό είναι εντελώς λάθος. Δεν ήταν μια μπλόφα, αλλά ήταν ένα σοβαρό πρόγραμμα κατασκευής πυρηνικών βομβών », καταλήγει ο ίδιος.
Οι δυτικές και ειδικά οι αμερικανικές μυστικές υπηρεσίες έμαθαν για το πρόγραμμα αυτό από τους Γερμανούς και ζήτησαν να αποσυρθεί με αντάλλαγμα «άνοιγμα αγορών» και μεγάλες εμπορικές συμφωνίες.
Γνώριζε όμως η Δύση ότι η Γιουγκοσλαβία είχε τις δυνατότητες κατασκευής πυρηνικών όπλων » κάποια στιγμή» , κάτι που σίγουρα θα της προσέδιδε ε τεράστια στρατιωτική δύναμη, και θα απέτρεπε οπωσδήποτε την διάλυση της χώρας , όπως έγινε στην συνέχεια με τους πολέμους σε Βοσνία και Κοσσυφοπέδιο.
