Ο τεχνητός δορυφόρος τέθηκε σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τη Γη από τη Σοβιετική Ένωση
Ήταν 4 Οκτωβρίου του 1957 όταν μια μικρή σφαίρα διαμέτρου μόνο 58 εκατοστών και βάρους 64 κιλών ξεκίνησε τη διαστημική εποχή και έδωσε το έναυσμα για να μεταφερθεί ο ανταγωνισμός του Ψυχρού Πολέμου στο διάστημα.
Ήταν ο Σπούτνικ, ο πρώτος τεχνητός δορυφόρος που τέθηκε σε ελλειπτική τροχιά γύρω από τη Γη από τη Σοβιετική Ένωση. Χάρη στο ανακλαστικό μεταλλικό περίβλημά του, αντανακλούσε έντονα το φως του Ήλιου και ήταν ορατός ακόμη και με γυμνά μάτια σαν μια μικρή λαμπερή κουκκίδα όπως αναφέρει το Αθηναϊκό Πρακτορείο Ειδήσεων.
Η εκτόξευση είχε γίνει από ένα πεδίο πυραυλικών δοκιμών κάπου στο απομονωμένο Καζακστάν, μια περιοχή όπου έμελλε να αποτελέσει το μετέπειτα διάσημο κοσμοδρόμιο του Μπαϊκονούρ. Παρόλο που μόνο οι εργαζόμενοι στο απόρρητο πρόγραμμα είχαν πάρει μυστικές επιστολές για να παρευρεθούν στην εκτόξευση, τελικά συνέρρευσαν πλήθη συγγενών και φίλων. Όπως είπε ένας αυτόπτης μάρτυρας, «μετά γυρίσαμε στα καταλύματα μας και ήπιαμε καθαρό αλκοόλ για να γιορτάσουμε τη νίκη του πυραύλου μας».
Τις πρώτες μέρες το γεγονός πέρασε μάλλον στα «ψιλά», αλλά γρήγορα ο διεθνής Τύπος αντιλήφθηκε τη σημασία του -ιδίως εν μέσω του ψυχρού πολέμου- και την ανέδειξε. Ήταν ένας μεγάλος θρίαμβος προπαγάνδας για τη σοβιετική κυβέρνηση και μια μεγάλη ντροπή -και έντονος φόβος λόγω τεχνολογικής υστέρησης- για την αμερικανική.
Οι ΗΠΑ βάλθηκαν γρήγορα να ξεπλύνουν αυτή τη ντροπή και να πάρουν την πρωτοκαθεδρία στο διάστημα. Κάπως έτσι, δημιούργησαν την Αμερικανική Διαστημική Υπηρεσία (NASA) και στη συνέχεια το πρόγραμμα «Απόλλων», που οδήγησε τους Αμερικανούς πρώτους στη Σελήνη μετά από 12 χρόνια.
Ο Σπούτνικ ήταν έργο του «πατέρα» του σοβιετικού διαστημικού προγράμματος Σεργκέι Κορολιόφ, ο οποίος είχε περάσει έξι χρόνια στα στρατόπεδα Γκουλάγκ. Βοηθήθηκε σημαντικά από Γερμανούς επιστήμονες, οι οποίοι είχαν συμμετάσχει στην ανάπτυξη του πυραυλικού προγράμματος του Χίτλερ και μετά την ήττα της ναζιστικής Γερμανίας μεταφέρθηκαν, θέλοντας και μη, στη Σοβιετική Ένωση.
Αρχικά η ρωσο-γερμανική ομάδα επιστημόνων και μηχανικών κλήθηκε να δημιουργήσει ένα διηπειρωτικό βαλλιστικό πύραυλο ικανό να μεταφέρει μια βόμβα υδρογόνου σε οποιοδήποτε σημείο της Γης, όπως δήλωσε στο Γαλλικό Πρακτορείο ο 97χρονος Νικολάι Σιγκανόφ, ο οποίος είχε συμμετάσχει στην κατασκευή του σοβιετικού στρατιωτικού πυραύλου R-7 Semyorka, που επρόκειτο αργότερα να θέσει σε τροχιά τον Σπούτνικ.
Στην πορεία, ο οραματιστής Κορολιόφ έκανε τολμηρά όνειρα, που αφορούσαν την κατάκτηση του διαστήματος. Τα όνειρα αυτά είχαν και μια ανταγωνιστική διάσταση, καθώς ήταν γνωστό ότι ένας άλλος Γερμανός πυραυλικός επιστήμων, ο Βέρνερ φον Μπράουν, ήδη εργαζόταν για λογαριασμό των ΗΠΑ.
Μετά από προσπάθειες τριών ετών και τρεις καταστροφές πιλοτικών πυραύλων, τελικά ο τέταρτος R-7, εφοδιασμένος με ένα ομοίωμα πυρηνικής κεφαλής, εκτοξεύθηκε επιτυχώς τον Αύγουστο του 1957 και βρήκε το στόχο του στην απομακρυσμένη χερσόνησο Καμτσάτκα της Άπω Ανατολής.
Έχοντας πληροφορίες ότι οι ΗΠΑ θα εκτόξευαν τον πρώτο δορυφόρο τους το 1958, η Σοβιετική Ένωση έκανε αγώνα δρόμου για να προλάβει. Για να καταστεί αυτό εφικτό, ο Κορολιόφ πρότεινε και έγινε δεκτό να αναθεωρηθούν τα αρχικά σχέδια για έναν μεγάλο δορυφόρο και να κατασκευασθεί ένας μικρός σφαιρικός δορυφόρος, που θα περιείχε μόνο ένα ραδιοπομπό και μπαταρία, ώστε το σήμα του να φθάνει στη Γη.
Σύμφωνα με τον Σιγκανόφ, μέσα σε δύο μόνο μήνες ο Σπούτνικ ήταν έτοιμος και μπόρεσε να εκτοξευθεί τον Οκτώβριο του 1957. Καθώς οι απανταχού ραδιοερασιτέχνες στη Γη συντονίζονταν με έξαψη για να πιάσουν το δορυφορικό σήμα του, όταν διέσχιζε τον ουρανό πάνω από τα κεφάλια τους (το σήμα σταμάτησε μετά από 22 μέρες, όταν εξαντλήθηκαν οι μπαταρίες), οι εφευρέτες του πρωτίστως είχαν άλλο πράγμα στο μυαλό τους. «Το πιο σημαντικό πράγμα ήταν ότι είχε αποδείξει την αποτελεσματικότητα του πυραύλου R-7», όπως είπε ο υπερήλικος πρώην σοβιετικός επιστήμων.
Ο Σπούτνικ 1 παρέμεινε σε τροχιά 92 μέρες, έχοντας πραγματοποιήσει 1.440 περιφορές γύρω από τη Γη, προτού χάσει ταχύτητα και τελικά καεί στην ατμόσφαιρα στις 8 Ιανουαρίου 1958. Λίγο μετά, το Φεβρουάριο του ίδιου έτους, οι ΗΠΑ έστειλαν στο διάστημα το πρώτο τους δορυφόρο, τον Explorer 1.
Μετά τον Σπούτνικ 1 ακολούθησαν πολλές πρωτιές: Ο πρώτος ζωντανός οργανισμός στο διάστημα, η σκυλίτσα Λάϊκα (Σπούτνικ 2 στις 3 Νοεμβρίου 1957), η πρώτη φωτογραφία της Γης από το διάστημα (Explorer 6 το 1959), ο πρώτος άνθρωπος στο διάστημα, ο σοβιετικός Γιούρι Γκαγκάριν (Βοστόκ 1 το 1961), η πρώτη γυναίκα στο διάστημα, η σοβιετική Βαλεντίνα Τερέσκοβα (Βοστόκ 6 το 1963) και ο πρώτος άνθρωπος στη Σελήνη, ο Αμερικανός Νιλ ‘Αρμστρονγκ (Απόλλων 11 το 1969).
Ο «ψυχρός πόλεμος» στο διάστημα τελείωσε το 1975, με το κοινό πρόγραμμα «Απόλλων-Σογιούζ», όταν για πρώτη φορά Αμερικανοί και Σοβιετικοί συνεργάσθηκαν σε μια επιστημονική αποστολή. Σήμερα πάνω από 1.400 εν λειτουργία τεχνητοί δορυφόροι βρίσκονται σε τροχιά γύρω από τη Γη.
Σήμερα επίσης μπορεί να δει κανείς αντίγραφα του Σπούτνικ σε διάφορα μουσεία σε όλο τον κόσμο. Και βεβαίως, προς τιμή του, έχουν πάρει το όνομά του διάφορα πράγματα, με πιο χαρακτηριστικό πρόσφατο παράδειγμα το ομώνυμο μέσο ενημέρωσης της Ρωσίας.
