Δέκα σταθμοί στην ιστορία των φυλετικών διακρίσεων

Οι σταθμοί που παρουσιάζονται παρακάτω από την ιστορία του ρατσισμού δεν είναι απαραιτήτως οι σημαντικότεροι, αλλά επιλέχθηκαν από το χρονολόγιο του ντοκιμαντέρ «Race – The power of an Illusion«, του αμερικανικού δικτύου PBS, καθώς αποτελούν κάποια ενδιαφέροντα στάδιά του, που μπορεί να είναι άγνωστα στο κοινό.

1616: Η Ποκαχόντας παντρεύεται τον Τζον Ρολφ

Όταν οι πρώτοι Άγγλοι έφτασαν στη Αμερική, ούτε οι ίδιοι ούτε και οι Ινδιάνοι δεν σκέφτονταν με φυλετικούς όρους. Εκείνη την εποχή, ως μισητός αντίπαλος της Προτεσταντικής Αγγλίας θεωρούνταν η Καθολική Ισπανία, ενώ οι αυτόχθονες Αμερικανοί αντιμετώπιζαν τον εαυτό τους ως σύνολο ξεχωριστών εθνών, τα οποία διακρίνονταν με βάση τη γλώσσα, τα έθιμα και την επιρροή που είχαν. Όταν η Ποκαχόντας, πριγκίπισσα των Παουχάταν, παντρεύτηκε τον άποικο Τζον Ρολφ, ο γάμος τους δημιούργησε σκάνδαλο στη βρετανική αυλή – όχι επειδή ο Ρολφ παντρεύτηκε μια Ινδιάνα αλλά επειδή η Ποκαχόντας, μια πριγκίπισσα, παντρεύτηκε έναν απλό πολίτη. Στην Αγγλία του 17ου αιώνα, η κοινωνική θέση ήταν πολύ πιο σημαντική από τις φυλετικές διαφορές.

1781: Ο Τόμας Τζέφερσον υπερασπίζεται την κατωτερότητα των μαύρων

Στο βιβλίο του «Σημειώσεις για την πολιτεία της Βιρτζίνια», ο Τζέφερσον γίνεται ο πρώτος εξέχων Αμερικανός που υποστηρίζει ότι οι Αφρικανοί είναι εγγενώς κατώτεροι: «Το θέτω, λοιπόν, απλώς σαν υποψία» σημειώνει «ότι οι μαύροι… είναι κατώτεροι από τους λευκούς ως προς τα σωματικά και πνευματικά προσόντα». Τα γραπτά του βοήθησαν στον «εξορθολογισμό» της δουλείας σε ένα κράτος που κατά τα άλλα ήταν αφοσιωμένο στην ισότητα, ενώ ο ίδιος ζητούσε από τους επιστήμονες να βρουν αποδείξεις για τις ιδέες του.

1839: Μέτρηση των κρανίων για να αποδειχθεί η φυλετική ιεραρχία

Ο πρώτος διάσημος Αμερικανός επιστήμονας, Σάμιουελ Μόρτον, είχε στην κατοχή του τη μεγαλύτερη συλλογή κρανίων στον κόσμο. Ισχυριζόταν ότι μπορεί να υπολογίσει τις ικανότητες του εγκεφάλου ανάλογα με το μέγεθος του κρανίου, αλλά έκανε συστηματικά λάθη που ενίσχυαν τις προκαταλήψεις του. Ένα από τα συμπεράσματά του ήταν ότι: «[Τα μεγαλύτερα κρανία που διαθέτουν, παρέχουν στους Λευκούς] αποδεδειγμένη και αναμφισβήτητη υπεροχή σε σύγκριση με όλα τα υπόλοιπα έθνη της γης». Στη συνέχεια, τα συμπεράσματα του Μόρτον τα υιοθέτησαν και τα διέδωσαν επιστήμονες που ήταν υπέρ της δουλείας, όπως ο Τζοσάια Νοτ και ο Λούις Αγκασίζ. Έτσι, μέσα σε 60-70 χρόνια, η θέση του Τζέφερσον για τις φυλετικές διαφορές είχε γίνει αποδεκτή επιστημονικά. «Τα έθνη και οι φυλές, όπως τα άτομα, έχουν καθένα συγκεκριμένο πεπρωμένο: κάποια έχουν γεννηθεί για να κυβερνούν και άλλα για να κυβερνιούνται… Δεν υπάρχουν δύο διαφορετικές φυλές που να μπορούν να συνυπάρχουν ισότιμα» έγραφε ο Τζοσάια Νοτ το 1854.

1883: Η γέννηση της ευγονικής

Ο Φράνσις Γκάλτον, εξάδελφος του Κάρολου Δαρβίνου, επινοεί τον όρο «ευγονική», για να δώσει έμφαση στην κληρονομικότητα ως την αιτία όλων των ανθρωπίνων διαφορών στη συμπεριφορά και την κουλτούρα. Οι ευγονιστές προωθούν την επιλεκτική αναπαραγωγή για να κατασκευάσουν μια «ιδεατή» κοινωνία. Τα γραπτά τους επηρεάζουν βαθιά πολλούς τομείς της ζωής στην Αμερική –συμπεριλαμβανομένων της μεταναστευτικής πολιτικής, των νόμων εναντίον της επιμειξίας, της ακούσιας στείρωσης και της εκπαίδευσης– και βρίσκουν πρόσφορο έδαφος στη ναζιστική Γερμανία.

1899:  Το βαρύ φορτίο του λευκού ανθρώπου

Το Φεβρουάριο του 1899 το περιοδικό ΜcClure’s δημοσιεύει ένα ποίημα του Ράντγιαρντ Κίπλινγκ, το οποίο υποστηρίζει τον αμερικανικό ιμπεριαλισμό στο Πουέρτο Ρίκο, το Γκουάμ και τις Φιλιππίνες. Παίρνοντας τη σκυτάλη από το «Μανιφέστο του Πεπρωμένου», το «Βαρύ φορτίο του λευκού ανθρώπου» όχι μόνο δικαιολογεί την επεκτατική πολιτική της Αμερικής, αλλά και παρουσιάζει την αποικιοκρατία ως κάτι το ευγενές. Η φυλετική υπεροχή κρίνεται πλέον ως αυτονόητη. Οι λευκοί θεωρούν ηθική υποχρέωσή τους να κυβερνούν κατώτερες φυλές. Το αντιμετωπίζουν ως μία αποστολή προκαθορισμένη από την ιεραρχία των φυλών. Σε ένα ιστορικό πλαίσιο όπου επικρατούν οι ρατσιστικοί νόμοι του Τζιμ Κρόου και η μαζική μετανάστευση από την Ευρώπη και την Ασία, η ιδέα της «λευκής υπεροχής» κυριαρχεί στις συζητήσεις.

1904: Η φυλή στο επίκεντρο

Η πόλη Σαιντ Λούις του Μιζούρι διοργανώνει ένα διεθνές φεστιβάλ για τον εορτασμό των αμερικανικών επιτευγμάτων και την 100η επέτειο από την προσάρτηση της Λουιζιάνα. Σχεδόν 20 εκατομμύρια επισκέπτες παρευρίσκονται στη γιορτή αυτή. Δίπλα στα τεχνολογικά εκθέματα βρίσκονται ιθαγενείς από διάφορα μέρη του κόσμου, οι οποίοι εκτίθενται σε ένα χώρο που υποτίθεται πως μοιάζει με το «φυσικό» τους περιβάλλον, σε μια «ζωντανή παρουσίαση» της ιεραρχικής εξέλιξης του ανθρώπου πάνω στη γη. Η γιορτή αυτή ενσωματώνει πλήρως τις επιστημονικές, πολιτικές και πολιτισμικές ιδέες του 19ου αιώνα. Η έννοια της φυλής επιστρατεύεται για να εξηγήσει τα πάντα – από ατομικές συμπεριφορές ως τη μοίρα των ανθρωπίνων κοινωνιών.

1924: Αλλάζει ο ορισμός του ποιος θεωρείται μαύρος

Το 1705, στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ κάθε παιδί, εγγόνι ή δισέγγονο από την ένωση ενός μαύρου με λευκό θεωρούνταν «μιγάς». Το 1866, το κράτος αποφάσισε ότι κάθε άτομο που έχει αφροαμερικανική καταγωγή κατά το ένα τέταρτο ή και περισσότερο θα θεωρείται «έγχρωμος». Το 1910, το ποσοστό αυτό άλλαξε στο ένα δέκατο έκτο. Τελικά, το 1924, η Πράξη για Φυλετική Αγνότητα της Βιρτζίνια όριζε ως μαύρους όσους είχαν οποιοδήποτε ίχνος αφροαμερικανικής καταγωγής. Πρόκειται για τον διαβόητο κανόνα του «έστω και μια σταγόνα αίματος». Στην πράξη, οι περισσότεροι άνθρωποι δεν μπορούσαν να αποδείξουν την καταγωγή τους και έτσι ο κανόνας εφαρμοζόταν κατά το δοκούν. Άλλες πολιτείες όριζαν διαφορετικά το ποιος είναι μαύρος. Όπως σημειώνει ο ιστορικός Τζέιμς Χόρτον, κάποιος μπορούσε να αλλάξει πολιτεία και να αλλάξει και φυλή, με βάση το νόμο.

1934: Τα στεγαστικά προγράμματα στις ΗΠΑ ευνοούν μόνο τους λευκούς

Στις δεκαετίες του 1930 και του 1940, η ομοσπονδιακή κυβέρνηση δημιουργεί προγράμματα τα οποία επιδοτούν μικροδάνεια δίνοντας έτσι την ευκαιρία σε εκατομμύρια Αμερικανούς να αποκτήσουν το δικό τους σπίτι. Η κυβέρνηση επίσης εισάγει ένα εθνικό σύστημα, το οποίο βασικά αποκλείει τους μη λευκούς από την αγορά κατοικίας, ενώ ανοίγει το δρόμο για τους λευκούς Αμερικανούς. Μεταπολεμικά, στα προάστια των αμερικανικών αστικών κέντρων, οι ευρωπαϊκές «εθνότητες» αναμειγνύονται, καθώς θεωρούνται συνολικά λευκές, ενώ οι υπόλοιποι χαρακτηρίζονται από τη φτώχεια μέσα στην οποία ζουν. Αυτή η διάκριση στη δεκαετία του ’30 έχει αφήσει τα ίχνη της μέχρι τις μέρες μας: κληρονομιά της είναι οι φυλετικά διαχωρισμένες αμερικανικές κοινότητες, καθώς και η ψαλίδα ως προς τον πλούτο ανάμεσα σε λευκούς και μη λευκούς.

1950: Δήλωση της UNESCO περί Φυλής

Ο επιστημονικός ρατσισμός απαξιώθηκε μόνο όταν ο ναζισμός ώθησε την ιδέα της φυλετικής κατωτερότητας στο έπακρο. Μετά το Ολοκαύτωμα, τα Ηνωμένα Έθνη δημοσίευσαν επίσημη δήλωση που επισήμαινε ότι η έννοια της φυλής δεν έχει καμία επιστημονική βάση και ζητούσε να δοθεί ένα τέλος στις συζητήσεις περί φυλής στην επιστήμη και στην πολιτική. Ο βασικός συγγραφέας της δήλωσης ήταν ο Άσλεϊ Μόνταγκιου, μαθητής του διάσημου ανθρωπολόγου Φρανς Μπόας.

1972: Χαρτογραφείται η ανθρώπινη διαφορετικότητα

Στις αρχές της δεκαετίας του 1970, ο γενετιστής Ρίτσαρντ Λεβόντιν αποφασίζει να μελετήσει τις γενετικές διαφορές εντός κάθε «φυλής» – και όχι ανάμεσα στις ομάδες που χαρακτηρίζονται έτσι. Όπως ανακάλυψε, σε κάθε τοπικό πληθυσμό μπορούμε να εντοπίσουμε το 85% όλων των ανθρωπίνων διαφορών, ενώ σε κάθε ήπειρο το 94%. Αυτό σημαίνει ότι οι τοπικές ομάδες παρουσιάζουν πολύ μεγαλύτερη διαφορετικότητα απ’ ό,τι φαίνεται εξ αρχής και ότι το είδος μας στο σύνολό του παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερη ομοιομορφία. Το έργο του Λεβόντιν, το οποίο επιβεβαίωσαν επανειλημμένα και άλλοι επιστήμονες, παραμένει σημαντικό σημείο αναφοράς στην προσπάθεια να κατανοήσουμε την έννοια της φυλής και τη βιολογία.

Επιλογή από το χρονολόγιο του ντοκιμαντέρ «Race – The power of an Illusion«, του αμερικανικού δικτύου PBS