Ο επίκουρος καθηγητής Επιδημιολογίας του ΕΚΠΑ, Γκίκας Μαγιορκίνης επιμένει ότι η καλοκαιρινή ραστώνη μπορεί να λειτουργήσει σαν μπούμερανγκ εφόσον δεν τηρούνται τα μέτρα προστασίας και δίνει απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα λίγο πριν ξεκινήσουμε να φτιάχνουμε βαλίτσες.

Όπως μετέδωσε το «Βήμα», ο βραβευμένος Έλληνας επιστήμονας, ο οποίος εργάστηκε από το 2010 μέχρι το 2017 στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης ως μεταδιδακτορικός ερευνητής, υπότροφος του «Marie Curie» (βραβείο της ΕΕ για εξαιρετικά επιτεύγματα στην έρευνα), επιμένει ότι η καλοκαιρινή ραστώνη μπορεί να λειτουργήσει σαν μπούμερανγκ εφόσον δεν τηρούνται τα μέτρα προστασίας.

Στο πλαίσιο αυτό δίνει απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα λίγο πριν ξεκινήσουμε να φτιάχνουμε βαλίτσες. Παράλληλα, όμως, επισημαίνει τις «γκρίζες ζώνες» της μετάδοσης, εστιάζοντας στον ρόλο των υπερμεταδοτών αλλά και στη συμπεριφορά του ιού τους μήνες που θα ακολουθήσουν.

Ο επίκουρος καθηγητής Επιδημιολογίας στο Εργαστήριο Επιδημιολογίας, Υγιεινής και Ιατρικής Στατιστικής του ΕΚΠΑ δεν διστάζει να κάνει και μια σύντομη ανασκόπηση των τελευταίων μηνών, μιλώντας για τις δύσκολες αποφάσεις και καταλήγοντας ότι η διεθνής συνεργασία είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την αντιμετώπιση των πανδημιών.

Το καλοκαίρι, ιδίως κατά τις διακοπές, επικρατεί κατά κανόνα μια πιο χαλαρή διάθεση – στις παραλίες, στα μπαρ… Θα μπορούσε η χαλάρωση αυτή να δημιουργήσει συνθήκες αναζωπύρωσης στην κοινότητα;

«Εάν η χαλάρωση οδηγήσει σε συνθήκες συγχρωτισμού σε κλειστούς χώρους, τότε η επικινδυνότητα θα αυξηθεί δραματικά. Να επισημάνω ότι ο συγχρωτισμός είναι μία από τις παραμέτρους, η άλλη είναι η “τύχη”, δηλαδή να βρεθεί μεταδοτικός φορέας του ιού σε αυτό το περιβάλλον».

Εχετε εστιάσει στο θέμα της υπερμετάδοσης από την αρχή της πανδημίας. Τι είναι οι υπερμεταδότες; Πού οφείλεται αυτό το φαινόμενο;

«Για λόγους που δεν κατανοούμε πλήρως, ένα μικρό ποσοστό των φορέων του ιού έχουν την ιδιότητα να μεταδίδουν τον ιό πολύ περισσότερο από ό,τι οι υπόλοιποι. Θεωρητικά αυτό οφείλεται σε δύο παράγοντες, στην υψηλή απέκκριση του ιού από το αναπνευστικό, δηλαδή στο υψηλό ιικό φορτίο, και στον αυξημένο αριθμό κοινωνικών επαφών του φορέα».

Η δράση των υπερμεταδοτών είναι ισχυρή σε κλειστούς χώρους συγχρωτισμού (όπως, για παράδειγμα, σε έναν ανελκυστήρα ή σε ένα εστιατόριο) ή και σε ανοιχτούς (π.χ. σε μια δημόσια πισίνα);

«Είναι σίγουρα ισχυρότερη η μετάδοση από υπερμεταδότες σε κλειστούς χώρους και εκτιμάμε ότι είναι χαμηλότερη σε ανοικτούς χώρους, όπως ισχύει για όλες τις μεταδόσεις του αναπνευστικού συστήματος».

Ο νέος κορωνοϊός μπορεί να μεταδοθεί μέσω της άμμου, του νερού της θάλασσας ή της πισίνας και της ξαπλώστρας;

«Δεν υπάρχουν καταγεγραμμένες μεταδόσεις από αυτές τις οδούς. Η λογική είναι ότι ο ιός είναι απίθανο να επιβιώσει σε υλικά που είναι εκτεθειμένα σε ισχυρή ηλιακή ακτινοβολία. Το ίδιο ισχύει όταν η χλωρίωση του νερού είναι επαρκής, ενώ η ξαπλώστρα, όταν είναι στη σκιά, καλό θα είναι να απολυμαίνεται».
Τελικά, οι υψηλές θερμοκρασίες αποδυναμώνουν τον ιό;

«Οι υψηλές θερμοκρασίες αποδυναμώνουν τον ιό, δεν φαίνεται ωστόσο ότι αυτή η αποδυνάμωση είναι επαρκής για να οδηγήσει στην εξαφάνιση του ιού».

Είναι ρίσκο το άνοιγμα του τουρισμού χωρίς να είναι απαραίτητη η διεξαγωγή τεστ στους επισκέπτες της χώρας;

«Το άνοιγμα του τουρισμού είναι ένα ρίσκο διότι η επιδημική δυναμική σε άλλες χώρες είναι αρκετά υψηλότερη από την Ελλάδα. Το ρίσκο θα ήταν αρκετά μικρότερο αν γινόταν τεστ στους επισκέπτες της χώρας».
Πρόσφατα ο Κάρολ Σικόρα, πρόεδρος της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Μπάκιγχαμ και σύμβουλος του ΠΟΥ, εξέφρασε την άποψη ότι το τέλος της πανδημίας πλησιάζει. Οπως είπε, ο ιός εξασθενεί από τις υψηλές θερμοκρασίες και ότι είναι πιθανόν, όσο περνάει ο καιρός, να γίνεται λιγότερο μολυσματικός.

Υπάρχει η πιθανότητα μετά το πέρας του καλοκαιριού να βγούμε και από το τούνελ της πανδημίας;

«Θεωρώ εξαιρετικά απίθανο να βρεθούμε στο τέλος της πανδημίας το αμέσως επόμενο διάστημα. Θα είμαστε σε αρκετά καλύτερη κατάσταση, αλλά θεωρώ ότι το σενάριο της πλήρους παγκόσμιας ύφεσης της πανδημίας είναι εξαιρετικά απίθανο. Το βασικό πρόβλημα που υπάρχει είναι ότι δεν υπάρχουν επαρκείς διακρατικές συνεργασίες για τον έλεγχο της επιδημίας».
Από την άλλη, επιστήμονες του ECDC και του CDC προειδοποιούν για ένα νέο – πιθανόν σφοδρότερο κύμα – τον χειμώνα.

«Το δεύτερο κύμα θα έχει την ισχύ που θα του επιτρέψει η ετοιμότητά μας και δεν θεωρώ ότι θα ακολουθήσει αναγκαστικά την εποχικότητα. Είναι υψίστης σημασίας να είμαστε έτοιμοι για ένα δεύτερο κύμα ακόμα και μέσα στην καρδιά του καλοκαιριού».

Πόσο επικίνδυνη κρίνετε τη συνύπαρξη του νέου κορωνοϊού και αυτών της εποχικής γρίπης;

«Ο κόσμος και ιδιαίτερα οι ευπαθείς ομάδες θα πρέπει να εμβολιαστούν για τη γρίπη. Η συνύπαρξη των παθογόνων μπορεί να δημιουργήσει αυξημένο στρες στο σύστημα υγείας».
Από τις εν εξελίξει μελέτες τι θα έχουμε πρώτα, εμβόλιο ή θεραπεία;

«Μια μερικώς αποτελεσματική θεραπεία, η ρεμντεσιβίρη, ήδη υπάρχει και θεωρώ ότι τα αποτελέσματα είναι πολύ ενθαρρυντικά. Οταν υπάρξει διαθέσιμη από το στόμα, τότε θα δούμε ακόμα καλύτερη αποτελεσματικότητα διότι θα μπορεί να δίνεται αρκετά νωρίτερα στη φάση της νόσου. Την αποτελεσματικότητα κάποιων εμβολίων, όπως του εμβολίου της Οξφόρδης, είναι πιθανόν να τη γνωρίζουμε μέχρι το φθινόπωρο αν όλα πάνε καλά».

Ο νέος κορωνοϊός έχει ξυπνήσει φόβους και ανησυχίες… Είναι ικανός να προκαλέσει νέα πανδημία ή θα περιμένουμε την επόμενη; Κάθε πότε εμφανίζεται ένας ιός ή μικρόβιο που κηρύττει «πόλεμο» στην ανθρωπότητα;

«Προτού μιλήσουμε για νέα πανδημία από τον κορωνοϊό, θα πρέπει να έχει περιοριστεί η τρέχουσα. Στην Ελλάδα είναι πιθανό να είμαστε κοντά στην ολοκληρωτική κατάρρευση της επιδημίας, αλλά η επιδημία στις υπόλοιπες χώρες δεν βρίσκεται κοντά σε ύφεση. Οι κύκλοι των πανδημιών είναι δύσκολο να προβλεφθούν. Σαν τους σεισμούς: γνωρίζουμε ότι θα ξανασυμβεί, γνωρίζουμε ποια είναι τα πιο πιθανά σημεία, αλλά είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε το πότε με ακρίβεια».

Υπάρχουν εργαλεία πρόβλεψης και αναχαίτισης μιας νέας πανδημίας; Τι μάθαμε από την εμπειρία αυτή;

«Υπάρχουν μαθηματικά μοντέλα τα οποία μπορούν να εκτιμήσουν τον κίνδυνο ανά γεωγραφική περιοχή για την πιθανή μετάδοση ενός νέου παθογόνου, αλλά είναι αδύνατο να υπάρξει ακριβής πρόβλεψη. Το πιο σημαντικό στοιχείο νομίζω που μάθαμε από την πανδημία αυτή είναι ότι η διεθνής συνεργασία σε επίπεδο αποφάσεων για τον έλεγχο των πανδημιών έχει πολύ αδύναμα αντανακλαστικά. Ενώ η επιστημονική γνώση μοιράστηκε με ρυθμούς που δεν είχαμε ξαναδεί ποτέ, ακόμα και στην επιστημονική κοινότητα υπήρξε δυσκολία στο να μοιραστούν κλινικά δείγματα που ήταν απαραίτητα για την ανάπτυξη και αξιολόγηση μεθόδων».

Ηδη – και από τον Πρωθυπουργό – άνοιξε η συζήτηση για το νέο ΕΣΥ. Υπηρετώντας το σύστημα Υγείας πώς βλέπετε ότι θα πρέπει να είναι η επόμενη μέρα;

«Tο σύστημα Υγείας θα πρέπει να διατηρήσει τον δημόσιο χαρακτήρα, η δημόσια δωρεάν πρόσβαση είναι κομβικής σημασίας στη χάραξη πολιτικής δημόσιας υγείας και εν προκειμένω για τον αποτελεσματικό έλεγχο των λοιμωδών νοσημάτων. Αυτό δεν αποκλείει όμως ότι θα μπορούσε να υπάρξει μια υγιής σύμπραξη του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα. Προσωπικά έχω δει να λειτουργεί η σύμπραξη του δημόσιου με τον ιδιωτικό τομέα με πολύ καλή αποτελεσματικότητα στο Ηνωμένο Βασίλειο, όπου το εθνικό σύστημα Υγείας προσφέρει δωρεάν πρόσβαση στις υπηρεσίες Υγείας σε όλους τους κατοίκους. Αυτή η σύμπραξη θα μπορούσε να βοηθήσει στην αναβάθμιση των υπηρεσιών Υγείας με ταυτόχρονη εκλογίκευση του κόστους για τον έλληνα φορολογούμενο».

Υπήρξε κάποια στιγμή εκείνες τις 72 ημέρες που νιώσατε ότι η κατάσταση μπορεί να ξεφύγει;

«Υπήρξαν δύο στιγμές που ένιωσα ότι η κατάσταση μπορεί να ξεφύγει. Η πρώτη ήταν όταν υπήρξε αντίσταση στην πρότασή μου για εξετάσεις ασυμπτωματικών υψηλού κινδύνου, διότι υποστηριζόταν η άποψη ότι η μετάδοση είναι περιορισμένη μόνο σε άτομα που έχουν συμπτώματα. Ηδη από τον Ιανουάριο ήταν προφανές ότι η μετάδοση γίνεται από ασυμπτωματικούς και προσπαθούσα να το τονίσω σε όλα τα επίπεδα ότι για κάθε ασυμπτωματικό φορέα που απομονώνουμε “γλιτώνουμε” εκατοντάδες κρούσματα.

Η δεύτερη στιγμή ήταν όταν υπήρξαν συζητήσεις τύπου “ανοσία της αγέλης”, ότι δεν μας πειράζει να κυκλοφορεί και λίγο ο ιός για να αναπτυχθεί ανοσία, οι οποίες όμως θα είχαν αυτόματα ως συνέπεια τη διακοπή ιχνηλατήσεων και επαναφορά στην κανονικότητα χωρίς υγειονομικά πρωτόκολλα.

Τόσο τα στοχευμένα τεστ σε ασυμπτωματικούς υψηλού κινδύνου όσο και η επιδημιολογική επαγρύπνηση με τα υγειονομικά πρωτόκολλα είναι αυτά που μετά την αναστροφή του lockdown βοήθησαν στην πλήρη ύφεση της επιδημίας και είναι το ανάχωμά μας για ένα πιθανό δεύτερο κύμα».

Ποια ή ποιες ήταν οι πιο δύσκολες αποφάσεις που κληθήκατε να λάβετε ως μέλος της Επιτροπής;

«Η πιο δύσκολη απόφαση ήταν σχετικά με το κλείσιμο και το άνοιγμα των σχολείων».

Υπάρχει κάποιο μέτρο που λήφθηκε ή δεν αποφασίστηκε το οποίο, εκ των υστέρων, κρίνετε μη αποτελεσματικό ή χαμένη ευκαιρία;

«Προσωπικά θα ήθελα να έχουν εφαρμοστεί ο επιδημιολογικός και δειγματοληπτικός μοριακός έλεγχος σε ασυμπτωματικούς υψηλού κινδύνου που είχα προτείνει από τον Ιανουάριο σχετικά νωρίτερα στην επιδημία και πιο συγκεκριμένα σε δυο ομάδες, στις εισερχόμενες πτήσεις και στις ασυμπτωματικές επαφές γνωστών κρουσμάτων με πολλαπλά κύματα ιχνηλατήσεων στις επαφές των θετικών. Εκ των υστέρων είναι δύσκολο να εκτιμήσουμε πόσο μεγάλο θα ήταν το κέρδος αν είχαν εφαρμοστεί νωρίτερα, είναι όμως πλέον ξεκάθαρο ότι αυτά τα δύο μέτρα έχουν πολύ μεγάλη αποτελεσματικότητα και αποτελούν ένα βασικό συστατικό της αντιμετώπισης της επιδημίας. Επίσης είναι ο φύλακας του δεύτερου κύματος, αν δούμε αύξηση στα κρούσματα υψηλού κινδύνου στην κοινότητα, θα έχουμε κερδίσει δύο εβδομάδες περίπου στη μάχη από ό,τι αν φτάσουν τα κρούσματα στα νοσοκομεία».