Τι ήταν και τι συμβόλιζαν οι σφίγγες στην αρχαιότητα
Η μυστηριώδης σφίγγα είναι ένας σιωπηλός φύλακας στην είσοδο του αγνώστου και έχει ανθρώπινο πρόσωπο και σώμα λιονταριού, ένα αιώνιο σύμβολο του ανεξιχνίαστου.
Στην πραγματικότητα, για τους αρχαίους Έλληνες η σφίγγα ήταν μια άγρια μορφή που σχετιζόταν με τον θάνατο, μπορούσε όμως, όπως και άλλες τρομακτικές και δαιμονικές μορφές, να είναι αποτροπαϊκή, να προστατεύει δηλαδή από το κακό και να φυλάει έναν τόπο.
Δεν είναι, επομένως, παράξενο που συναντούμε από νωρίς σφίγγες στημένες σε μεγάλα ιερά.
Το πιο γνωστό παράδειγμα είναι μια μεγάλη σφίγγα στο ιερό των Δελφών, που ήταν ανάθημα των Ναξίων και χρονολογείται στη δεκαετία 580-570 π.Χ.
Η σφίγγα των Ναξίων ήταν στημένη κοντά στον ναό του Απόλλωνα επάνω σε έναν ψηλό κίονα με ιωνικό κιονόκρανο και βάση όμοια με εκείνες των κιόνων του «οίκου των Ναξίων» στη Δήλο. Παρόμοιες σφίγγες, επάνω σε ψηλούς κίονες, υπήρχαν και σε άλλα ιερά, σώζονται όμως αποσπασματικά.
Σφίγγες συναντούμε επίσης στην κορυφή επιτύμβιων στηλών από την Αττική. Οι στήλες αυτές είναι ψηλές, όρθιες μαρμάρινες πλάκες, που στήνονταν επάνω σε τάφους και είχαν στην μπροστινή πλευρά, ανάγλυφη ή ζωγραφιστή, την απεικόνιση του νεκρού.
Στην περίπτωση αυτή, η σφίγγα στήνεται επίσης ψηλά και η λειτουργία της είναι να προστατεύει το μνημείο, αλλά και να θυμίζει στους περαστικούς τον σκοτεινό και φοβερό κάτω κόσμο από όπου προέρχεται.
Σύμφωνα με τον Ησίοδο ήταν κόρη της Χίμαιρας και του Όρθρου ή κατά άλλους, του Τυφώνος και της Έχιδνας. Αναπαριστάται ως φτερωτό λιοντάρι με κεφάλι γυναίκας ή ως γυναίκα με πέλματα και στήθη λιονταριού, ουρά ερπετού και φτερά πτηνού.
Το όνομά της προέρχεται από τη λέξη «σφίγγω».
Η Ήρα και ο Άρης την έστειλαν από την πατρίδα της την Αιθιοπία, στη Θήβα. Εκεί στεκόταν και ρωτούσε τους περαστικούς «Ποιο ον το πρωί στέκεται στα τέσσερα, το μεσημέρι στα δύο και το βράδυ στα τρία;». Όποιον δεν μπορούσε να λύσει το γρίφο, η Σφίγγα τον έπνιγε.
Ο Οιδίπους έλυσε τον γρίφο απαντώντας ότι το ον αυτό είναι ο άνθρωπος, αφού όταν είναι βρέφος περπατάει στα τέσσερα, μετά σηκώνεται στα δύο του πόδια και στα γηρατειά περπατάει όρθιος αλλά χρησιμοποιεί σαν τρίτο πόδι ένα μπαστούνι. Μόλις λύθηκε το αίνιγμά της η Σφίγγα γκρεμίστηκε από τον βράχο που στεκόταν και σκοτώθηκε. Ωστόσο, ο ακριβής γρίφος που έδινε η Σφίγγα δεν είναι γνωστός από αρχαίες πηγές, αλλά από μεταγενέστερα κείμενα.
Υπάρχει και μια άλλη εκδοχή για την Σφίγγα την οποία παρουσιάζει ο Παυσανίας. Σύμφωνα λοιπόν με τον Παυσανία, η Σφίγγα ήταν νόθα κόρη του Λάιου. Ο Λάιος εμπιστεύθηκε μόνο σε αυτή τον χρησμό που πήρε από την Πυθία και της ανέφερε πως αφορούσε μόνο την Ιοκάστη και τους καρπούς της.
Αυτό γιατί ο Λάιος είχε παιδιά και από παλλακίδες, αφού απέφευγε τη συνεύρεση του με την Ιοκάστη. Όμως σε ένα από τα μεθύσια του κοιμήθηκε με τη γυναίκα του και γεννήθηκε ο Οιδίποδας.
Έτσι, παρότι εγκατέλειψε τον Οιδίποδα στον Κιθαιρώνα, διατηρώντας τις επιφυλάξεις του, όταν κάποιος από τους γιους διεκδικούσε τον θρόνο τον έστελνε στην Σφίγγα.
Αυτή με τον γρίφο της εξέταζε αν αυτοί ήταν γνήσια παιδιά του Λάιου. Επειδή τη γνώση του χρησμού την είχαν μόνο αυτοί που κατάγονταν από τη βασιλική γενιά, όσοι δεν μπορούσαν να απαντήσουν στον γρίφο της θανατώνονταν.
Ο Οιδίποδας πριν συναντήσει τη Σφίγγα είχε μάθει για τον γρίφο στον ύπνο του. Έτσι μπόρεσε να τον λύσει.
