Την Τρίτη το πρωί, 22 Δεκεμβρίου, στις 06:48 ώρα Ελλάδος, ξεκινά και αστρονομικά ο φετινός χειμώνας στο βόρειο ημισφαίριο, όπου ανήκει και η Ελλάδα, καθώς ο Ήλιος θα φθάσει στο σημείο της ετήσιας τροχιάς του, που ονομάζεται χειμερινό ηλιοστάσιο.
Η πρώτη «επίσημη» νύχτα του χειμώνα θα είναι και η μεγαλύτερη του έτους. Αντίστροφα, στο νότιο ημισφαίριο θα αρχίσει το καλοκαίρι, με τη διάρκεια της μέρας στο αποκορύφωμά της.
Λίγες ημέρες μετά, την Παρασκευή, η νύχτα των Χριστουγέννων θα είναι πραγματικά φωτισμένη, αφού θα υπάρχει και πανσέληνος στον ουρανό. Η πανσέληνος θα συμβεί, συγκεκριμένα, στις 13:11 ώρα Ελλάδος, στις 25 Δεκεμβρίου.
Είναι η πρώτη φορά που θα συμβεί αυτό μετά από σχεδόν 40 χρόνια (η τελευταία φορά ήταν το 1977). Στο μέλλον, τα Χριστούγεννα θα συμπίπτουν με πανσέληνο κάθε 19 χρόνια, δηλαδή το 2034, το 2053 και το 2072.
Στις 22 ή 23 Σεπτεμβρίου, όταν ο ήλιος φτάνει στο φθινοπωρινό ισημερινό σημείο του, η μέρα με τη νύχτα είναι σχεδόν ίσες, αλλά στη συνέχεια σταδιακά η νύχτα αυξάνεται σε βάρος της μέρας. Όταν ο Ήλιος φθάνει στο νοτιότερο σημείο της τροχιάς του, στο χειμερινό ηλιοστάσιο, αρχίζει και πάλι να σκαρφαλώνει κάθε μέρα όλο και ψηλότερα στον ουρανό, με αποτέλεσμα η μέρα να κερδίζει ξανά το χαμένο «έδαφος», εως ότου στην εαρινή ισημερία το φως και το σκοτάδι να έχουν πάλι σχεδόν ίση διάρκεια.
Ο ήλιος στην αρχαιότητα
Ο ήλιος λατρεύτηκε από τους αρχαίους σαν θεός και σχεδόν όλοι οι αρχαίοι λαοί καθιέρωσαν προς τιμή του διάφορες γιορτές, από τους Μάγια και τους Ίνκας μέχρι τους Σκανδιναβούς και τους Ιρανούς. Σχεδόν παντού, οι μεγαλύτερες γιορτές γίνονταν κατά την εποχή του χειμερινού ηλιοστασίου, που εθεωρείτο η γιορτή της γέννησης του ήλιου, η οποία σηματοδοτούσε και την έναρξη του νέου έτους. Προϊστορικά μνημεία, όπως το Στόουνχετζ στη Βρετανία, πιστεύεται ότι σχετίζονταν με την καταγραφή των κινήσεων του ήλιου στον ουρανό.
Για τους Ρωμαίους, μεγάλη σημασία είχε η γιορτή του «αήττητου Ηλίου» στις 25 Δεκεμβρίου, όταν εορταζόταν το «σαρφάλωμα» του ήλιου στον ουρανό με αποτέλεσμα το μεγάλωμα της μέρας. Οι πρώτοι χριστιανοί στη Ρώμη, που κατέφευγαν κρυφά στις κατακόμβες τους, αποφάσισαν να γιορτάζουν τη γέννηση του Χριστού την ίδια ημερομηνία, στις 25 Δεκεμβρίου, όταν οι Ρωμαίοι ασχολούνταν με τις δικές τους γιορτές των Σατουρναλίων.
Το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν «πέφτει» πάντα την ίδια ημερομηνία από ημερολογιακής πλευράς, αλλά κυμαίνεται μεταξύ της 20ής και της 23ης Δεκεμβρίου, με πιο πιθανές ημερομηνίες την 21η και την 22η. Την τελευταία φορά που το χειμερινό ηλιοστάσιο έπεσε στις 23 Δεκεμβρίου ήταν το 1903 και δεν θα ξανασυμβεί πριν το 2303. Αυτές οι ημερολογιακές διακυμάνσεις οφείλονται στο Γρηγοριανό Ημερολόγιο.
Συγκεκριμένα, το χειμερινό ηλιοστάσιο δεν συμβαίνει πια στις 25 Δεκεμβρίου, όπως στην εποχή του Χριστού, αλλά λίγο νωρίτερα, επειδή το παλαιότερο Ιουλιανό Ημερολόγιο, που είχε εισαγάγει ο Ιούλιος Καίσαρας από το 44 π.Χ. και το οποίο είχε θεσπίσει το χειμερινό ηλιοστάσιο στις 25 Δεκεμβρίου, αντικαταστάθηκε. Το ημερολόγιο αυτό, έχανε μία ημέρα κάθε 128 χρόνια. Το 1582, ο πάπας Γρηγόριος ΙΓ’ εισήγαγε ένα νέο ημερολόγιο, που πήρε το όνομά του (Γρηγοριανό) και το οποίο χάνει μόνο μία ημέρα ανά 4.000 χρόνια.
Εκδήλωση στο Πλανητάριο
Με την ψηφιακή πλανηταριακή παράσταση «Ένα Αθάνατο Τηλεσκόπιο: Η Ιστορία του Τηλεσκοπίου Newall», το Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών και το Ίδρυμα Ευγενίδου θα γιορτάσουν απόψε την έναρξη του χειμερινού ηλιοστασίου, προσκαλώντας μικρούς και μεγάλους στο Νέο Ψηφιακό Πλανητάριο του Ιδρύματος Ευγενίδου.
Θα πραγματοποιηθούν τρεις παραστάσεις για το κοινό, στις 18:30, στις 19:30 και στις 20:30 με ελεύθερη είσοδο. Απαραίτητα είναι μόνο τα δελτία εισόδου, η διανομή των οποίων θα γίνει από το ταμείο του Πλανηταρίου σήμερα από τις 18:00.
Η ψηφιακή παράσταση, διαρκείας 25 λεπτών, δημιουργήθηκε από τον Φάνη Ματσόπουλο και είναι αφιερωμένη στην ιστορία και την επιστημονική συμβολή του τηλεσκοπίου Newall, το οποίο κάποτε ήταν το μεγαλύτερο διοπτρικό τηλεσκόπιο στον κόσμο, ενώ σήμερα είναι εγκατεστημένο και λειτουργεί στο Αστεροσκοπείο της Πεντέλης.
Παράλληλα, στον ισόγειο χώρο του Ιδρύματος θα φιλοξενείται η έκθεση φωτογραφίας του Φάνη Ματσόπουλου, η οποία είναι αφιερωμένη στο Εθνικό Αστεροσκοπείο Αθηνών. Ταυτόχρονα, το Εργαστήριο Τεχνολογίας UTech Lab του Ιδρύματος Ευγενίδου θα δώσει την ευκαιρία σε όλους τους ενδιαφερόμενους να φωτογραφηθούν μέσα στα πλάνα της παράστασης.
