Το Schwarz Foundation στα Στενά της Μυκάλης

Την ημέρα οι ακτές της Σάμου είναι να τις πιεις στο ποτήρι. Το Στενό της Μυκάλης, πλάτους 1430 μέτρων που χωρίζει την Ελλάδα από την Τουρκία, αν αντέχεις, το διασχίζεις κολυμπώντας.

Το βράδυ το σκηνικό αλλάζει. Μέσα στο πηκτό σκοτάδι, μετανάστες χωρίς κανένα χαρτί, στριμωγμένοι σε μικρά πλοιάρια που κατευθύνουν λαθρέμποροι από τις απέναντι τουρκικές ακτές, προσπαθούν να πατήσουν πόδι στις έρημες παραλίες. Αντίπαλός τους η Frontex και το Λιμενικό Σώμα που περιπολούν διαρκώς την ελληνική ακτογραμμή.

Μόλις τους εντοπίσουν τους περισυλλέγουν και τους οδηγούν στο Κέντρο Πρώτης Υποδοχής και Κράτησης μεταναστών (ΚΕΠΥ) χτισμένο με κονδύλια του Ευρωπαϊκού Ταμείου Συνόρων, σε μια καταπληκτική πλαγιά στο Βαθύ, την πρωτεύουσα του νησιού.

Από εκεί, αγναντεύουν καρτερικά το Αιγαίο. Το πρωί δεν έχει μείνει ίχνος από την βραδινή μάχη στις ακτές της Σάμου. Ξαπλώστρες και ομπρέλες περιμένουν τους τουρίστες από τον ευρωπαϊκό βορρά να ξεμυτίσουν για ηλιοθεραπεία.

Στα στατιστικά στοιχεία του Λιμενικού Σώματος διαβάζω ότι μόνο τον μήνα Ιούλιο 3.539 άτομα συνελήφθησαν προσπαθώντας να εισέλθουν παράνομα στην Ελλάδα.

Μετρώντας ένα προς ένα όλα τα δελτία τύπου του Λιμενικού Σώματος διαπιστώνω ότι κατά τον μήνα Αύγουστο, μόνο στη Σάμο περισυνελέγησαν 604 λαθρομετανάστες. Όλοι έχουν ένα στόχο: να μπουν στην Ελλάδα και από εκεί να φτάσουν σε κάθε γωνιά της Ενωμένης Ευρώπης.

«Ήρθα να κάνω τουρισμό, να γνωρίσω το νησί σας» απάντησε με την ειρωνεία στο βλέμμα ένας Σύριος λαθρομετανάστης στην Χιόνα Ξανθοπούλου-Schwarz όταν η ίδια, για πρώτη φορά στο ΚΕΠΥ της Σάμου, τον ρώτησε γιατί θέλει να μπει στην Ευρώπη.

Η Χιόνα Ξανθοπούλου-Schwarz μαζί με τον σύζυγό της Dr. Kurt Schwarz, ιδρυτές του Schwarz Foundation στο Μόναχο, ξεκίνησαν χρόνια πριν να έρχονται στη Σάμο ως τουρίστες και κατέληξαν το 2012 να πάρουν ένα εγκαταλελειμμένο ξενοδοχείο-σκουπιδότοπο στο λιμάνι του Πυθαγορείου και να το μετατρέψουν στο high-tech μουσείο μοντέρνας τέχνης Art Space Pythagorion.

Στόχος τους δεν ήταν άλλο ένα αιγαιοπελαγίτικο μουσείο, όπου κατακαλόκαιρα θα καταφθάνουν τα γιοτ της ελληνικής γκλαμουριάς για να δώσουν λαμπερό παρόν σε εγκαίνια. Ούτε υποψία συνομωσιολαγνείας, τύπου «οι Γερμανοί έβαλαν στο μάτι την Σάμο» που αρεσκόμαστε στην Ελλάδα, ώστε έπειτα ανενεργοί να αρκούμαστε μόνο σε σχόλια, χωρίς δράσεις και αποτελέσματα.

Η παρέμβασή τους στη Σάμο έχει καίριο περιεχόμενο, από εκείνες που τις είχαμε ξεχάσει στην Ελλάδα του σελοφάν και της μίμησης. Στόχος τους μέσα από εκθέσεις, συναυλίες και κυρίως συζητήσεις να εξεταστούν στο Πυθαγόρειο πολλαπλά και σε βάθος καυτά θέματα όπως το μεταναστευτικό, που μεταλλάσσεται σε θρυαλλίδα σε ευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο.

Καταργεί τα σύνορα μεταξύ των χωρών στη Μέση Ανατολή και την Αφρική με τα κύματα των προσφύγων που προσπαθούν να σωθούν από εμφύλιους και θρησκευτικούς πολέμους.

Λυγίζει τα ελληνικά και ιταλικά νησιά στη Μεσόγειο από τα κύματα των παράνομων μεταναστών. Φέρνει την ακροδεξιά στην πρώτη γραμμή της πολιτικής σκηνής σε ευρωπαϊκές χώρες θεματοφύλακες της πολυπολιτισμικότητας όπως Γαλλία, Νορβηγία, Σουηδία. Ανατρέπει το πολιτικό παιχνίδι μεταξύ Μπαράκ Ομπάμα και Ρεπουμπλικάνων για τον έλεγχο Γερουσίας και Κογκρέσου στις επερχόμενες εκλογές.

«Μας ενδιαφέρει να δείξουμε από εδώ, την εσχατιά της Ευρώπης, ότι απέναντι στην Τουρκία, μόλις λίγες εκατοντάδες μέτρα από τη Σάμο, εφαρμόζεται μια νομοθεσία διαφορετική από την ευρωπαϊκή. Ίσως έτσι αναρωτηθούμε όλοι εμείς που ζούμε στις λαμπερές μεγαλουπόλεις της Ευρώπης τι σημαίνει ευρωπαϊκό έδαφος και ευρωπαϊκή νομοθεσία. Γιατί μόνο έτσι θα πάψουμε να αρνιόμαστε να αντιμετωπίσουμε την εντελώς διαφορετική σημερινή κατάσταση» μου σχολιάζει η Χιόνα Ξανθοπούλου-Schwarz, μετά την επίσκεψη στο ΚΕΠΥ.

Απόφοιτος του Αμερικανικού Κολλεγίου στην Αθήνα, με πτυχία στην ψυχολογία από Γερμανία και ΗΠΑ, η Χιόνα Ξανθοπούλου-Schwarz έχει βιώσει την απαγόρευση, την καταπίεση, την διάκριση.

«Ο πατέρας μου έχασε τη θέση του στη ΔΕΗ την επομένη της 21ης Απριλίου. Μας αφαίρεσαν τα διαβατήρια και δεν μπορούσαμε να βγούμε από την χώρα. Οι ασφαλίτες με έδειραν μικρό κορίτσι μπροστά στους γονείς μου, προκειμένου οι γονείς μου να τους αποκαλύψουν που κρυβόταν ο θείος μου Βασίλης Νεφελούδης, ο βουλευτής της ΕΔΑ».

Οι «Γειτνιάσεις» στο Πυθαγόρειο

Η ραστώνη του Αυγούστου δεν θα στεκόταν εμπόδιο στην Χιόνα Ξανθοπούλου-Schwarz να οργανώσει στο Art Space Pythagorion την ημερίδα «Γειτνιάσεις», σε συνεργασία με την κριτικό τέχνης Μαρίνα Φωκίδη, προσκαλώντας ακαδημαϊκούς, ερευνητές και ιστορικούς από Ευρώπη, ΗΠΑ και Τουρκία.

Στόχος να συζητήσουν στη Σάμο το μεταναστευτικό μέσα από το πρίσμα της απόστασης που χωρίζει την Ευρώπη από την Ασία εδώ στα Στενά της Μυκάλης. Να συζητήσουν αν τελικά τα 1430 μέτρα των Στενών είναι μεγάλη ή μικρή απόσταση.

Ρηξικέλευθο; Γιατί όχι; Χωρίς ρίσκο δεν κερδίζεις.

Στο Art Space Pythagorion παρακολουθούμε τους προσκεκλημένους να αναπτύσσουν τις απόψεις τους ανάμεσα στα έργα της Γερμανίδας γλύπτριας κουρδικής καταγωγής Nevin Aladag. Κεντρικό θέμα της έκθεσης με τίτλο Borderline τα Στενά της Μυκάλης.

Απέναντι μας, από την άπλετη τζαμαρία του Art Space Pythagorion προβάλει ολοκάθαρα η τουρκική ακτή των Στενών της Μυκάλης μέσα στα φώτα του δειλινού. Όλο και κάποια βάρκα θα περιμένει να τα διασχίσει στο πυκνό σκοτάδι.

– Δεν είμαι αισιόδοξος για την εξέλιξη του μεταναστευτικού. Γίνονται τόσα λάθη που με υποχρεώνουν να ζητήσω συγνώμη από τα εκατομμύρια προσφύγων που καταφθάνουν καθημερινά κατατρεγμένοι από τη Συρία, δηλώνει ο Ayhan Aktar, Τούρκος ακαδημαϊκός του πανεπιστημίου Bilgi της Κωνσταντινούπολης, με ειδικότητα στα θέματα σχέσεων κράτους – μειονοτήτων.

– Οι διασυνοριακές ανταλλαγές βασίζονται στο συναίσθημα, προσδιορίζει η Basak Temur, κινηματογραφίστρια από την Κωνσταντινούπολη.

– Η γλώσσα υποκρύπτει τεράστια δύναμη, γιατί μπορεί να χωρίσει ή να ενώσει, παρατηρεί η Μαρία Γεωργοπούλου, ιστορικός τέχνης και διευθύντρια της Γενναδείου Βιβλιοθήκης της Αθήνας.

– Ήμουν μικρός ακόμη, ξύπνησα πρωί και είδα στην τηλεόραση την κρίση στα Ίμια. Ζούσα μέσα στην Τουρκία έναν τηλεοπτικό πόλεμο φυσικών συνόρων, καταθέτει την προσωπική του εμπειρία ο Misal Adnal Yildiz, καλλιτεχνικός διευθυντής του Kunstlerhaus της Στουτγκάρδης.

– Έχοντας κατά νου την επανένωση της Γερμανίας και την διάσπαση της Κορέας σε Βόρεια και Νότια, ο Γερμανός συγγραφέας Ingo Niermann που ζει στη Νέα Υόρκη, επιμένει ότι τα σύνορα μπορείς να τα υπερνικήσεις.

– Δεν υπάρχουν σύνορα. Τα σύνορα είναι σαν ένα αυγό, που όλοι προσπαθούμε να μπούμε μέσα, ήταν ο ανατρεπτικός χρησμός της Chus Martinez, φιλόσοφος και επικεφαλής του Ινστιτούτου Τέχνης στην Academy of Arts and Design της Βασιλείας, στην Ελβετία.

Το εγχείρημα των «Γειτνιάσεων» του Schwarz Foundation στη Σάμο έχει ιδιαίτερο ενδιαφέρον, με δεδομένη την βαριά ιστορία ανάμεσα στις δύο ακτές.

Στη Μικρασιατική Καταστροφή Έλληνες πρόσφυγες έφταναν στη Σάμο με κάθε μέσο, κυνηγημένοι από τους Τούρκους νικητές. Σήμερα, πάλι τα ίδια Στενά προσπαθούν να διασχίσουν Σύριοι και Ιρακινοί κυνηγημένοι και ξεριζωμένοι από τα μέρη τους, εκεί όπου εξόριστοι Έλληνες από τον Πόντο, Αρμένιοι και Χαλδαίοι εξοντώθηκαν από τον τουρκικό στρατό και τους τσέτες στις αρχές του 20ου αιώνα.

Διασχίζεις σύνορα με πυξίδα την ιστορία

Όσο και να θέλουμε να τα εξοβελίσουμε τα σύνορα είναι εκεί. Και οι πιέσεις που ασκούνται επάνω τους είναι όλο και πιο ισχυρές. Και δεν ασκούνται μόνο από έξω με τα μεταναστευτικά κύματα, αλλά ακόμη και από μέσα, το εσωτερικό των συνόρων. Τρανταχτό παράδειγμα η Ουκρανία. Οι εσωτερικές συγκρούσεις έφεραν την άρδην αλλαγή των συνόρων της και την παγίδευση της σε μια αργόσυρτη πολεμική σύρραξη.

Και θα βρίσκουμε διαρκώς μπροστά μας, μεταφορικά και κυριολεκτικά, σύνορα και μετανάστες που θα προσπαθούν να τα διαβούν, αν δεν επιχειρήσουμε με εργαλείο την ιστορία να καταλάβουμε τι κρύβεται πίσω από αυτά.

Ορθά, λοιπόν, το Schwarz Foundation αποφασίζοντας να ψηλαφίσει τα δύσκολα μονοπάτια των συνόρων Ελλάδας-Τουρκίας, χρησιμοποιεί ως πυξίδα του την ιστορία. Δεν το κάνει αποσπασματικά, στηριζόμενο μόνο στην ελληνική, την τουρκική ή τυχόν την γερμανική πλευρά. Χρησιμοποιεί διαύλους σύγκλισης απόψεων και ερμηνείας της ιστορίας που θα στείλουν στις κοινωνίες των πολιτών σε ολόκληρη την Ευρώπη το μήνυμα ότι τα κύματα λαθρομεταναστών που διασχίζουν τα Στενά της Μυκάλης, αργά ή γρήγορα, θα φτάσουν στο κατώφλι του σπιτιού τους.

Σίγουρα, χωρίς προσπάθεια από κοινού ανάγνωσης της ιστορίας, δεν θα βρεθούν λύσεις σε κανένα καυτό θέμα της Ενωμένης Ευρώπης, όπως το μεταναστευτικό. Ούτε ευρωπαϊκή ιστορία θα δημιουργηθεί. Οι «Γειτνιάσεις» του φετινού Αυγούστου στο Schwarz Foundation το έδειξαν ξεκάθαρα.